Η ύδρευση του Χάνδακα

Της Ρίκης Ματαλλιωτάκη

Το Ηράκλειο, μολονότι αναφέρεται ανέκαθεν ως «πόλις που έχει λιμένα και ύδωρ», εν τούτοις αυτό δεν το εμποδίζει αιώνες τώρα να είναι μια διψασμένη πόλη,

Όπως αναφέρει ο Στέφανος Ξανθουδίδης, το νερό του λιμανιού που υπονοούν θα είναι ασφαλώς μια βλυχάδα που τρέχει στο λιμάνι, δίπλα στο τελωνείο.

Ο Χάνδακς των Αράβων πιθανότατα υδρεύονταν από τα βλυχά νερά των πηγαδιών της Αραβικής πόλης και από τις υδατοδεξαμενές. 

Η κρήνη του Μοροζίνι 

Τα ίδια μέσα ύδρευσης χρησιμοποίησαν και οι Βυζαντινοί καθώς επίσης και τη Βενετσιάνοι, όπως πιστοποιούν μαρμάρινα επιστόμια πηγαδιών που βρέθηκαν στο παλαιό Χάνδακα, και που μπορεί κανείς να τα δει στο Ιστορικό μουσείο.

Η κρήνη Μπέμπο

Δεξαμενές, αν υπήρχαν στον Αραβικό Χάνδακα, θα βρίσκονται σε πολύ μεγάλο βάθος όπου και τότε ήταν το επίπεδο της πόλης τους. Κοντά στον Άγιο Τίτο, στο πρώην εργοστάσιο Μυστίλογλου, σώζεται μεγάλο οικοδόμημα με πολλές κολόνες, άγνωστης χρήσης και εποχής.

 Το 1415 που επισκέφτηκε την Κρήτη ο Φλωρεντινός ιερωμένος Χριστόφορος Μπουεντελμλόντι, πηγαίνοντας να επισκεφτεί την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Λαζαρέτο, πέρασε από τον Κατσαμπά και αναφέρει:

«Εδώ υπάρχει ένα πηγάδι που λέγεται Κατσαμπά= Ca-zamba- και όπου το νερό το πουλάνε παιδιά στο Χανδακα διαλαλώντας το.

Η πόλη που βρίσκεται σε απόσταση δύο μιλίων δεν θα μπορούσε να επιζήσει χωρίς αυτό το νερό γιατί δεν έχει πηγές».

Η κρήνη του Ιδομενέα

Οι Βενετοί τους πρώτους αιώνες της κυριαρχίας τους απασχολημένοι καθώς ήταν με τις συνεχείς επαναστάσεις της, δεν ήταν δυνατόν φυσικά να ασχοληθούν με το ζήτημα της ύδρευσης.

Αρκέστηκαν απλώς να υδρεύονται και αυτοί από τα βλυχά νερά των πηγαδιών και από δεξαμενές.

Έγγραφο της Βενετίας το 1403 διατάσσει  να επισκευαστεί η δεξαμενή του Δουκικού Ανακτόρου γιατί το νερό είναι απαραίτητο για την οικογένεια του δούκα της Κρήτης.

Για την ύδρευση του στρατεύματος η Βενετία έδωσε εντολή το 1474 να κατασκευαστούν  τρεις δεξαμενές όσο το δυνατόν μεγαλύτερες και ο γενικός προβλεπτής Μπενέτο Μόρο ενδιαφέρθηκε για την κατασκευή δύο τουλάχιστον από αυτών:

Του Αγίου Γεωργίου, μέσα στην τάφρο του παλαιού τείχους, στο παλιό κατάστημα Κατράντζος δηλαδή.

Η δεξαμενή αυτή είχε μήκος 77 μ. και πλάτος 35 μέτρα και χωρούσε 6.000 βαρέλια νερό.

Όταν το 1921 οι ενδιαφερόμενοι θέλησαν να χρησιμοποιήσουν το χώρο, άδειαζαν με αντλίες το νερό της εκεί επί κάμποσες μέρες.

Η κρήνη Χανιαλή

Ο πρώτος που κατόρθωσε  να διοχετεύσει με υδραγωγείο πηγαίο νερό στο Χάνδακα ήταν ο καπετάν Γκενεραλντ Κάντια,Γιάννης Ματθαίος Μπέμπο, το 1552 έως το 1554, στην πλατεία του Ναού του Σωτήρος, στην σημερινή πλατεία Κορνάρου.

Η κρήνη που φέρει το όνομα του σωζεται στη θέση της σχεδόν ακέραια, διακοσμημένη με το οικόσημο του οίκου του.

Χαρακτηριστικό είναι το ακέφαλο άγαλμα κάποιου Ρωμαίου αξιωματικού που μεταφέρθηκε εκεί από την  Ιεράπετρα, όπου και βρέθηκε.

Το ζήτημα της ύδρευσης του Χάνδακα, έλυσε οριστικά, για την εποχή του φυσικά,  ο γενικός προβλεπτής Φραγκίσκος Μοροζίνη-1625-1628-.

Άνθρωπος με ανεπτυγμέμνο το αίσθημα του καλού και του ωραίου σε υψηλό βαθμό, προοδευτικός και θιασώτης ριζικών λύσεων, αγάπησε τον Χάνδακα όσο κανείς από τους προκατόχους του, και γράφει στην έκθεση του:

«Με βασάνιζε συνεχώς το ζήτημα του νερού και πολλές σκέψεις περνούσαν από το μυαλό μου, ως ότου έπεσα στα χέρια μου μια διήγηση του Λατίνου Ορσίνι, και διαβάζοντας την είδα την περιγραφή του Γιούχτα και τις πολλές πηγές με τα άφθονα νερά που βρίσκονται εκεί…»

Κάλεσα σύσκεψη των αρμοδίων και τους ανακοίνωσε τη σκέψη του, όμως το ζήτημα στην αρχή αντιμετωπίστηκε με αντιρρήσεις:

Ότι είναι πολύ μακριά οι πηγές , ότι το νερό θα χάνεται στη διαδρομή του κ.α.

Όμως ορίστηκε τριμελής επιτροπή από ειδικούς, που το τελικό της πόρισμα ήταν σύμφωνο με την απόφαση του Μοροζίνι, και έτσι το έργο άρχισε το 1727 και τα εγκαίνεια του έγιναν 15 μήνες αργότερα, στις 25 Απριλίου του 1628, εορτή του προστάτη της Βενετίας Αγίου Μάρκου.

Το μήκος του υδραγωγείου, από την πηγή «Γράμματα» μέχρι την πλατεία της Κρήνης είναι 9 βενετσιάνικα μίλια.

Έπαιρνε τα νερά των πηγών «Πελεκητά ή Γράμματα» του Αγίου Ιωάννου του Μυριστή και της μονής Καλογραιών στο Καρυδάκι, περνούσε διαδοχικά  τις υδατογέφυρες στη Σίλαμο, και στη Φορτέτσα και έμπαινε στη πόλη από την Καινούργια Πόρτα.

Ακολουθούσε το τείχος παράλληλα από την οδό Πεδιάδος, περνούσε πόσω από το «Λόφο» και με υδατογέφυρες περνούσε πίσω από τη πύλη του Λαζαρέτου, προς την κατεύθυνση του σημερινού μουσείου, κι εκεί έστρεφε αριστερά προς το ξενοδοχείο «Αστόρια» όπου ήταν και οι Τρείς Καμάρες, από όπου  έμπαινε στο κουτούκο, πάνω από το παλιό τείχος, και έφτανε στη θέση της σημερινής Βικελαίας.

Από εκεί το νερό έμπαινε σε μολύβδινη σωλήνα 4 ιντσών – 10 πόντους-, περνούσε υπογείως το δρόμο και έφτανε στην κρήνη των Τεσσάρων Λιονταριών/