Τσι μεγάλες αποκρές κουζουλένονται κι οι γρες

Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Η περίοδος της Αποκριάς στη συνείδηση του λαού είναι συνδεδεμένη με γλέντια, με περιπαικτικά τραγούδια, με μασκαρεμένους και γενικότερα με ένα φορτισμένο με ένα κλίμα χαράς, κεφιού και χαλάρωσης από το καθωσπρεπισμό που  ολάκερο σχεδόν τον υπόλοιπο  χρόνο επικρατεί στις σχέσεις των ανθρώπων.Τα ίχνη των Απόκρεων όμως χάνονται μέσα στο βάθος της ιστορίας καθώς μεταμφιέσεις εμφανίζονται ήδη από το 2000 π.Χ. και συγκεκριμένα στη Μεσοποταμία και στη Βαβυλώνα.

 Ρίζες επίσης έχουν στη προχριστιανική Ελλάδα,  την ειδωλολατρική Ρώμη, στο Βυζάντιο και  προφανώς σχετίζονται με  τους αρχαίους «γεφυρισμούς»  τα «Σατουρνάλια»  των Ρωμαίων  καθώς και τις μεταμφιέσεις των Βυζαντινών, γεγονός που σημαίνει  ζητώντας τη λύτρωση μέσα από το γέλιο.

Οι συνήθειες αυτές είναι κατάλοιπα της Διονυσιακής λατρείας από τις γιορτές που τότε γίνονταν κάθε χρόνο με τον ερχομό της Άνοιξης μια και η Άνοιξη είναι η εποχή που αναζωογονεί  ανθρώπους και φύση…η εποχή που σκορπά στο διάβα της την ελπίδα της ζωής στα ναρκωμένα ζώα, στα φοβισμένα πουλιά, στα τυρανισμένα από το κρύο δέντρα, στη χέρσα γη, μα πάνω απ΄ όλα στη ταλαιπωρημένη και κουρασμένη ψυχή.

Ο Διόνυσος λοιπόν, ο θεός της Αμπέλου, προσκαλεί στο γλέντι και με το άφθονο κρασί  παρεκτρέπει  από τα καθιερωμένα τους μέχρι χθες τρομαγμένους από τη περίοδο του χειμώνα ανθρώπους, και γίνεται ο θεός της ευθυμίας και της χαράς.

Ο χριστιανισμός που επικράτησε αργότερα δεν κατάφερε να καταργήσει ολοκληρωτικά  αυτές τις γιορτές του ξεφαντώματος που γίνονταν και εξακολουθούν να γίνονται σε μια  μεταβατική περίοδο εξόδου στην αναζωογόνηση της φύσης κι όπου κατά τη χαρακτηριστική έκφραση του λαού την περίοδο Φεβρουαρίου- Μαρτίου «αλλάζουν τα αίματα…»

Σε αντιστάθμισμα ωστόσο των εθίμων αυτών οι πατέρες της εκκλησίας θέσπισαν την προπαρασκευαστική περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής σαν περίοδο προετοιμασίας, κατανοήσεως και συμμετοχής στη γιορτή της Ανάστασης του Χριστού με την οποία συντελείτε η νέκρωση του θανάτου και η πραγματική αναγέννηση της ζωής.

Τα σημερινά καρναβάλια  ωστόσο προέρχονται από την Βενετία όπου πριν από πεντακόσια περίπου χρόνια άρχισαν να τελούνται με ιδιαίτερη λαμπρότητα.

Πήραν την ονομασία τους από  την ιταλική λέξη Karnavale  που  μεταφράζεται όπως ακριβώς και η ελληνική λέξη της αποκριάς, δηλαδή αποχή από το κρέας ( από- κρέας= Αποκριά) άρα ετυμολογικά λοιπόν Αποκριά σημαίνει μακριά από το κρέας και εκκλησιαστικά είναι περίοδος  ψυχικής και σωματικής προετοιμασίας του ανθρώπου για να βιώσει το Θείο Πάθος και την ανάσταση του Χριστού!

 

ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΟ ΤΡΙΩΔΙΟ ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΟΙ ΑΠΟΚΡΙΕΣ

Οι Αποκριές λοιπόν,  γιορτές διασκέδασης και τρελού κεφιού αρχίζουν  με το άνοιγμα του Τριωδίου, τη Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου και τελειώνουν τη Κυριακή της Τυρινής,   τι όμως αλήθεια είναι το Τριώδιο;

Η χρονική περίοδος που ξεκινά από τη Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου και κλείνει με τον εσπερινό του Μεγάλου Σαββάτου, λέγεται Τριώδιο  από το ομώνυμο βιβλίο της Εκκλησιαστικής Ακολουθίας των ύμνων  της εν λόγω περιόδου οι οποίοι αποτελούνται  από τρεις μόνο ωδές και όχι εννιά όπως συνηθίζεται στη βυζαντινή υμνογραφία.. Η εκκλησία καλεί τους χριστιανούς σε ταπείνωση μπροστά στο Θεό, σε έλεγχο δηλαδή των πράξεων τους και μετάνοια, με το ευαγγελικό ανάγνωσμα της παραβολής του Τελώνου και του Φαρισαίου που διαβάζεται  την ομώνυμη Κυριακή, και όπου αυτή τη Κυριακή όπως έλεγαν οι παλιοί «ανοίγει το Τριώδιο» και δειλά- δειλά κάνουν την εμφάνιση τους στους δρόμους οι πρώτοι μασκαρεμένοι.

Την εβδομάδα που μεσολαβεί από τη Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι και  τη Κυριακή του Ασώτου καταργείται η περιορισμένη νηστεία Τετάρτης και Παρασκευής και ο κόσμος τρώει τα πάντα από ψάρια, κρέατα, τυριά κ.λ.π. ενώ η Κυριακή που ακολουθεί τη Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου είναι για τους χριστιανούς μια πρόκληση για επιστροφή  κάθε αμαρτωλού που έρχεται σε επίγνωση και μετανοεί, στη πατρική αγκαλιά του Θεού.

Μετά τη Κυριακή του Ασώτου ακολουθεί η Τσικνοπέμπτη που πήρε το όνομα της  από το «τσίκνωμα» που λόγω της πολύ δουλειάς που κάποτε είχαν τη μέρα αυτή οι νοικοκυρές πάθαινε το φαγητό τους.

Πράγματι  παλιά οι νοικοκυρές  είχαν πολλή δουλειά  στη κουζίνα τη Τσικνοπέμπτη. Ετοίμαζαν ντολμάδες, κεφτέδες, πίτες πολλών λογιών, έφτιαχναν γλυκά όπως κανταΐφια και μπακλαβάδες ενώ από νωρίς το απόγευμα παρέες μασκαρεμένων επισκέπτονταν  σπίτια γνωστών και συγγενών , χόρευαν, τραγουδούσαν, και δεν φανέρωναν τα πρόσωπα τους αν πρώτα δεν τους αναγνώριζε κάποιος από τους νοικοκυραίους. Τα τραγούδια, τα αστεία, τα φαγητά και το κρασί έδιναν κι έπαιρναν  σε κάποιες άλλες εποχές δίνοντας μια άλλη ατμόσφαιρα  στα βράδια της Τσικνοπέμπτης.

Ο παραδοσιακός εορτασμός όμως κορυφώνεται τη τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, τη Κυριακή της Τυρινής, που διαφορετικά ονομάζεται και «Τρανή Αποκριά»  μια και με τη δικαιολογία της  σαρανταήμερης νηστείας που ακολουθεί  το ξεφάντωμα ξεκινά από νωρίς το βράδυ της Κυριακής μέχρι το ξημέρωμα της Καθαρής Δευτέρας και τότε, όπως χαρακτηριστικά λέμε εμείς εδώ στη Κρήτη, «Τσι μεγάλες αποκρές κουζουλαίνονται κι οι γρες…»

Διάσημα καρναβάλια του Κόσμου

Κι επειδή φυσικά θα ήταν λάθος να ισχυριστούμε πως εμείς οι Έλληνες διαθέτουμε την αποκλειστικότητα του κεφιού  ανά την υφήλιο, καλό θα ήταν να αναφερθούμε και σε  διάφορες  άλλες γωνιές του κόσμου όπου οι Αποκριές  γιορτάζονται με κάθε επισημότητα. Κάτοικοι και επισκέπτες μεταμφιέζονται, χορεύουν, ξεφαντώνουν και συμμετέχουν στο καρναβάλι, που παρουσιάζει  μεν πολλές ομοιότητες στον τρόπο που γιορτάζεται, αλλά κάθε περιοχή προσθέτει το δικό της στίγμα ανάλογα με τα έθιμά της, τις πολιτιστικές της αποχρώσεις και την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων της. Ας μυηθούμε λοιπόν στην ιστορία μερικών από τα πιο διάσημων καρναβαλιών  του κόσμου!

Το Καρναβάλι του Ρίο

Το Ρίο ντι Τζανέιρο είναι η κατεξοχήν πόλη του καρναβαλιού. Για 17 ολόκληρες μέρες, που διαρκεί ο εορτασμός της Αποκριάς, όλοι χορεύουν στους ρυθμούς της σάμπα.
Στη μεγάλη παρέλαση, που πραγματοποιείται και διαρκεί 4 μέρες, συμμετέχουν όλες οι σχολές της σάμπα, έθιμο που χρονολογείται από το 1928. Πρόκειται για μια φαντασμαγορική παρέλαση αρμάτων και μεταμφιεσμένων με εκτυφλωτικές στολές, που παρασύρουν όλη την πόλη στους ρυθμούς του καρναβαλιού και του κεφιού.
Αυτός ο λαμπρότατος εορτασμός του καρναβαλιού χρονολογείται στο Ρίο από το 1641 και έχει τις ρίζες του στους πρώτους κατοίκους, τους cariocas, που σε κάποιο έθιμό τους χόρευαν και πετούσαν αυγά και νερό ο ένας στον άλλο.
Το Καρναβάλι της Βενετίας
Πρόκειται για το πιο διάσημο καρναβάλι της Ευρώπης, όπου κάθε χρόνο συρρέουν χιλιάδες επισκέπτες για να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται για 12 μέρες κυρίως στην Piazza San Marco, αλλά και στους δρόμους της πόλης, όπου παρελαύνουν μεταμφιεσμένοι με εντυπωσιακές στολές που έχουν σαφείς αναφορές στην comedia del arte.
Η αρχή της παράδοσης αυτής τοποθετείται στον 18 αιώνα και έχει σαν αφορμή μια θλιβερή ιστορία. Λέγεται ότι οι Βενετσιάνοι άρχισαν να κρύβουν πίσω από τις μάσκες τα μελαγχολικά τους πρόσωπα που πενθούσαν το χαμένο μεγαλείο της Βενετίας ως ηγετικής φυσιογνωμίας του εμπορίου.

Το Καρναβάλι του Λονδίνου

Πολλά γνωστά ονόματα της διεθνούς μουσικής σκηνής συμμετέχουν στο καρναβάλι του Λονδίνου, που διοργανώνεται κάθε χρόνο στο Notting Hill. Ξεφάντωμα και ξέφρενοι ρυθμοί είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του εορτασμού, που προήλθε από μια έμπνευση των μεταναστών από την Καραϊβική για να ξεχνούν τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν στην καινούργια τους πατρίδα.

Το Καρναβάλι της Νίκαιας

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η λέξη «εντυπωσιακό» και η φράση «με μεγάλη ιστορία» περιγράφουν χαρακτηριστικά το καρναβάλι της Νίκαιας, όπου την εποχή αυτή αλλά και πολύ νωρίτερα ( κατά τη προετοιμασία των εκδηλώσεων) όλα μοιάζουν να κινούνται στους ρυθμούς του καρναβαλιού.
Την εποχή του Μεσαίωνα, η περίοδος, πριν από την είσοδο στη νηστεία της Σαρακοστής, ήταν για τους κατοίκους της Νίκαιας μέρες απόλαυσης και καλού φαγητού μαζί με κάθε τι υπερβολικό που σατύριζε πρόσωπα και καταστάσεις με στόχο όμως το κέφι και την χαρά.
Οι πρώτες αναφορές για το καρναβάλι της Νίκαιας ανάγονται στο 1294, χρονιά που ο κόμης της Προβηγκίας Κάρολος της Ανζού (Charles d’ Anjou) πέρασε τις «χαρούμενες μέρες του καρναβαλιού» στη Νίκαια.
Μέχρι το 18ο αιώνα το καρναβάλι σηματοδοτείτε από χορούς μεταμφιεσμένων και παρελάσεις τρελού κεφιού στους δρόμους της πόλης. Η επίσημη, όμως, διοργάνωσή του πραγματοποιήθηκε το 1873, χρονιά που ο Andriot Saetone της Νίκαιας ίδρυσε την πρώτη επίσημη επιτροπή του φεστιβάλ και στις 23 Φεβρουαρίου ο 1ος Βασιλιάς Καρνάβαλος έκανε την εντυπωσιακή του είσοδο στην πόλη. 

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την αποκριάτικη αυτή γιορτή είναι: 

οι παρελάσεις μεταμφιεσμένων, τα κομφετί, οι παρελάσεις αρμάτων στολισμένων από 4.000-5.000 φρέσκα λουλούδια με κυρίαρχο τη μιμόζα που είναι σύμβολο της Νίκαιας, στολισμός της πόλης με γιρλάντες και χιλιάδες πολύχρωμα φωτάκια.
Ο εορτασμός κορυφώνεται με το κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου το απόγευμα της «Αμαρτωλής Τρίτης» (Mardi Gras) με τη συνοδεία βεγγαλικών και πυροτεχνημάτων.

Το Καρναβάλι της Νέας Ορλεάνης
Άνθρωποι από όλα τα μέρη της γης καταφθάνουν στην Νέα Ορλεάνη για να συμμετέχουν σε ένα ξεφάντωμα τζαζ μουσικής και μεταμφιεσμένων, που διαρκεί για μέρες και ολοκληρώνεται τη λεγόμενη Αμαρτωλή Τρίτη (Mardi Gras) την τελευταία Τρίτη πριν από τη νηστεία της Σαρακοστής που όλοι τρώνε κρέας.

Το Καρναβάλι του Μαϊάμι
Πάνω από 1.000.000 άνθρωποι συρρέουν κάθε χρόνο στο Μαϊάμι για να συμμετέχουν στο φημισμένο καρναβάλι του.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης και οι παράλληλες με το καρναβάλι εκδηλώσεις, όπως διάφοροι διαγωνισμοί ομορφιάς, μαγειρικής, ντόμινο κ.λ.π.