Αλέξιος Καλλέργης: Ο Μέγας Άρχων υπαγορεύει, η δε Βενετία υπογράφει.

Γράφει η Ρίκη Ματαλλιωτάκη

«Αδελφοί Κρήτες, ήγγικεν η ημέρα της απολυτρώσεως, όσοι πιστοί λάβετε το ξίφος σας και δράμετε εις την φωνήν της Πατρίδας, ομώσωμεν πάντες μια ψυχή ή της Κρήτης την ελευθέρωσιν ή τον θάνατον»

Την τύχη της Κωνσταντινούπολης που έπεσε στα χέρια των Φράγκων το 1202 ακολούθησε και η Κρήτη, πρώτα την πάτησαν οι Γενοβέζοι και μετά οι Βενετσιάνοι.  Οι Βενετσιάνοι  άφησαν στους Έλληνες άρχοντες τα φέουδα τους αφού εγκατέστησαν μερικές εκατοντάδες δικούς τους ευγενείς στο νησί, Έλληνες και Ενετοί άρχοντες όμως είχαν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις και ήταν ισότιμοι απέναντι στον Δούκα. 

Ανάμεσα λοιπόν στους άρχοντες αυτούς, πρώτος και μεγαλύτερους ήταν ο Αλέξιος Καλλέργης, ο αποκαλούμενος και Μέγας Άρχων!

«Ο Μέγας Άρχων ήταν μια ηρωική μα και συγχρόνως δραματική φυσιογνωμία, ένας άντρας που μπορεί να είχε όλα τα ελλαττώματα των ιπποτών του καιρού του μα είχε και χαρίσματα μεγάλου ηγέτη και ίσως και μεγάλου κατακτητή. Γεννήθηκε όμως σε μια εποχή δύσκολη και σε ένα σκλαβωμένο χώρο, στην Κρήτη του 13ου αιώνα και ανήκε σε παρηκμασμένο έθνος, στον Βυζαντινό Ελληνισμό του καιρού εκείνου.

Παρ’ όλα αυτά όταν κάλπαζε τον ακολουθούσε σμήνος υπασπιστών και υπηρετών, καθώς περνούσε σήκωναν το κεφάλι οι βασανισμένοι χωρικοί και τον καμάρωναν κρυφά από τα αφεντικά τους ψιθυρίζοντας  «ο δικός μας» , οι ιππότες, Ρωμαίοι και Βενετσιάνοι ομολογούσαν «ο πρώτος μας» και όταν έμπαινε στην καστρόπορτα του Χάνδακα  έβγαιναν οι μαλθακοί Ενετοί άρχοντες να τον υποδεχτούν κρυφολέγοντας « το στήριγμα μας!»

Επίσης είναι σίγουρο πως η Μαρίνα Φώσκολο, η ξανθή μοναχοθυγατέρα του πολύ Λεονάρδο Φώσκολο, του πλουσιότερου Ενετού της πολιτείας του Χάνδακα, ήταν ερωτευμένη μαζί του.

Ο γονικός πύργος των Καλλέργηδων βρίσκονταν σε ένα μικρό Μυλοποταμίτικο λόφο και τον τριγύριζαν αυλές και παράσπιτα, υπηρέτες και παραδουλεύτρες, μαγειρεία κάπνιζαν όλες τις ώρες της ημέρας και η μόνη που κρατούσε τα ηνία όλου αυτού του νοικοκυριού ήταν η Θεοδώρα, η μάνα του Αλέξιου η οποία κατάλαβε από  νωρίς τον επαναστατικό χαρακτήρα του γιου της, και γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως ο αγώνας του ενάντια στου κατακτητές της Κρήτης θα ήταν μάταιος προσπάθησε να τον εμποδίσει.

Δυστυχώς για εκείνην όμως δεν τα κατάφερε, η περηφάνια του γιου της στάθηκε πολύ μεγαλύτερη από τις συμβουλές της κι έτσι δεν άργησε να έρθει σε διένεξη με έναν συνομήλικο του Βενετόπουλο που  τον πρόσβαλε κι ο Αλέξιος ανταπέδωσε καλώντας τον σε μονομαχία απ’ όπου και τον νίκησε.

Τότε του είπε ο πατέρας του:

«Αλέξιε από σήμερα άρχισες τον αγώνα. Από σήμερα μπήκες στο αλώνι και θα παλεύεις για όλη σου τη ζωή, πρόσεξε όμως μην καβαλήσεις την τίγρη γιατί το παραμύθι λέει πως όποιος την καβαλικέψει δεν πεζεύει ποτέ ζωντανός»/

Ο Αλέξιος όμως είχε καβαλήσει την τίγρη κι έκτοτε την καβαλούσε σε όλη του τη ζωή και σε όλα τα μετέπειτα χρόνια του μεσολαβούν χιλιάδες σελίδες ιστορίες που βέβαια δεν είναι δυνατόν να γραφτούν όλες σε ένα μικρό διαδικτυακό άρθρο.

Ας σταματήσουμε όμως στο σημείο που ο «ο Μέγας ΆρχωνΑλέξιος Καλλέργης, από το Βυζαντινό γένος των Φωκάδων καλεί τους Ρωμαίους να επαναστατήσουν» και  η επαναστατική τούτη προκήρυξη που υπάρχει σήμερα στην Μαρκιανή βιβλιοθήκη συνεχίζει λέγοντας:

«Αδελφοί Κρήτες, ήγγικεν η ημέρα της απολυτρώσεως, όσοι πιστοί λάβετε το ξίφος σας και δράμετε εις την φωνήν της Πατρίδας, ομώσωμεν πάντες μια ψυχή ή της Κρήτης την ελευθέρωσιν ή τον θάνατον»

Η επανάσταση που αρχίζει είναι η επανάσταση του Αλέξιου Καλλέργη και σε όποιον δεν αρέσει ο αρχηγός να φύγει αμέσως, όσοι μείνουν όμως θα υπακούσουν.

Ο δούκας όμως είχε την φιλοφοξία να ξεριζώσει την επανάσταση του Καλλέργη που κατατάραξε την Βενετιά και τότε το Συμβούλιο πήρε την απόφαση να αδειάσει το Οροπέδιο Λασιθίου, να ερημωθούν τα χωριά κσι να κοπούν τα δέντρα. Από τότε, και μέχρι το 1514 ο Ομαλός έμεινε στα αγρίμια και στα πουλιά, και σπάνια άνθρωπος παραβίαζε την εντολή και ανέβαινε στα βουνά εκείνα.

Πάλι ωστόσο θα παραλείψουμε μερικά κεφάλαια ιστορίας για να φτάσουμε στο σημείο που ένας άλλος Δούκας, ο Δούκας Βιτάλι εκθέτει με λεπτομέρειες τις προσπάθειες του να συνδιαλλαγεί με τον Καλλέργη  ζητώντας του να παραιτηθεί των «απρεπών αιτημάτων που ήταν τοιαύτα ώστε δεν ηδύνατο η Δημοκρατία να τα ακούσει».

Τότε ήταν που βγήκε ο Δούκας μαζί με όλο το συμβούλιο των Φεουδαρχών  να συναντήσουν τον Καλλέργη σε ένα πύργο έξω από τον Χάνδακα, κι εκείνος αφού έφτασε χωρίς να χαιρετήσει κανένα επέβαλλε  την περίφημη συνθήκη του Καλλέργη που έμεινε ιστορική και  οι όροι της ανατάραξαν τον κόσμο της εποχής εκείνης:

«Ο Μέγας Όρχων υπαγορεύει, η δε Βενετία υπογράφει!»

«Δι’ όλας τας τάξεις του Κρητικού λαού υπήρξε επωφελής η συνθήκη του Καλλέργη» μας λέει ο Ξανθουδίδης αφού « οι άρχοντες εξησφάλισαν τας κτήσεις και τα προνόμια των, ο κλήρος και αι λοιπαί τάξεις, ελεύθεροι και πάροικοι, επροστατεύθηκαν και ανακουφίστηκαν. Απηλλάγησαν από πολλάς αδικίας και καταχρήσεις των Ενετικών αρχών, από βίαιας υπερορίους στρατείας και τοκογλυφικά χρέη…» και λοιπά, και λοιπά, και λοιπά.

Ο Αλέξιος από τότε έζησε ήσυχο βίο, αξίζει ωστόσο να αναφερθούν ορισμένα περιστατικά από την υπόλοιπη ζωή του:

Στα 1303 που ο    Χάνδακας καταστράφηκε από μεγάλο σεισμό  ο Καλλέργης άνοιξε τις αποθήκες του και μοίραζε στάρι και αλεύρι στον πεινασμένο κόσμο.

                                                                                                                                                                                      Στα 1304 ο Καλλέργης πούλησε στο δημόσιο ένα εκατομμύριο κιλά σιτάρι χωρίς εκείνο που μοίρασε στους φτωχούς και τους σεισμόπληκτους. Από αυτό παίρνουμε μια ιδέα για την έκταση της γης του.

… Λένε πως όταν ένιωσε τον θάνατο του να πλησιάζει, κάλεσε παιδιά κι αγγόνια και τους είπε τις τελευταίες του κουβέντες:

«Τα παιδιά σπουδάζουν την ιστορία του κύρη τους και παίρνουν παραδείγματα, εσεις όμως να το αποφύγετε αυτό γιατί είμαι βέβαιος πως την δική μου την ιστορία δεν θα την εξηγήσετε καλά Άλλοι, νομίζοντας πως με καταλαβαίνουν θα βγουν στα βουνά επαναστάτες και θα καταντήσουν θλιβεροί ήρωες στην κρεμάλα, κι άλλοι με δική τους εξήγηση  θα γίνουν άνθρωποι των εχθρών μας, των Βενετών, και θα γίνουν άθλιοι προδότες, και δυστυχώς είχε απόλυτο δίκιο:

Οι απόγονοι δεν τον άκουσαν, πήγαν να τον μιμηθούν και χάθηκαν.. άλλοι πέθαναν επαναστάτες στα βουνά και στις φυλακές κι άλλοι γίνηκαν ένα με τους Ενετούς και μπήκαν στη Βενετική  Ευγένεια της Γαληνοτάτης αρνητές του γένους.

Ο θάνατος του Καλλέργη στα 1321 ξάφνιασε το λαό της Κρήτης που είχε πιστέψει πως ήταν αθάνατος, και η κηδεία του ήταν η λαμπρότερη κηδεία που γνώρισε ποτέ η Μεγαλόνησος.

Κόστισε τριανταπέντε χιλιάδες υπέρπυρα που με αυτά αγόραζες τότε πάνω από τρία εκατομμύρια οκάδες στάρι, και τον έθαψαν στη Σιναίτικη εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης.

Για όποιον ενδιαφέρεται να αντλήσει περισσότερες πληροφορίες για το παραπάνω κείμενο μπορεί να τις λάβει από το βιβλίο του Νίκου Αγγελή

«ΑΛΕΞΙΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ Ο ΜΕΓΑΣ ΑΡΧΩΝ»