Δουκικό Ανάκτορο (Palazzo Ducale): Σήμερα τετράγωνο 33-Εικόνες

 

Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Το ιστορικό κέντρο του Ηρακλείου, την περίφημη πλατεία Λιονταριών με τις ανεπανάληπτες μπουγάτσες της, δεν υπάρχει περίπτωση να μην την γνωρίζει κανείς όχι μόνο εντός, αλλά και εκτός Κρήτης. Πόσοι όμως γνωρίζουν πως εκείνο ακριβώς το σημείο έχουν καταγραφεί από τις σημαντικότερες σελίδες της ιστορίας του τόπου μας;

 Η πλατεία λοιπόν αυτή που σήμερα ονομάζεται τετράγωνο 33 από την περίοδο ακόμα της Αραβοκρατίας αναφέρεται ως κέντρο της πρωτεύουσας του Αραβικού Εμιράτου και ήταν το παλάτι των Εμίρηδων. Εκεί, μπροστά ακριβώς από το παλάτι των Εμίρηδων υπήρχε και το μεγαλύτερο σκλαβοπάζαρο της εποχής, όπως αναφέρεται στις ιστορικές πηγές.

Το Δουκικό Παλάτι, με τις ισόγειες στοές του και τους δύο ορόφους του δέσποζε στην πλατεία.

                                                   Το ίδιο σημείο σήμερα

Με την έλευση της Βενετοκρατίας αργότερα στο ίδιο ακριβώς σημείο που βρίσκονταν το παλάτι των Εμίρηδων πιθανολογείται πως κτίστηκε και το Δουκικό παλάτι μια και οι Ενετοί διαμόρφωσαν ανάλογα την πλατεία θέλοντας να δημιουργήσουν μια μικρογραφία της πλατείας του Αγίου Μάρκου της Βενετίας. Έτσι, στη ΒΔ πλευρά της υπήρχε το Δουκικό ανάκτορο που ήταν διώροφο κτίσμα με ισόγειες στοές, αποτελούσε την κατοικία του εκάστοτε Δούκα και καταλάμβανε ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο μέχρι την Piazza dei Signori (πλατεία Καλλεργών) και στη ΒΑ πλευρά κτίστηκε το 1239, ο Αγ. Μάρκος των Βενετών, ο Kαθεδρικός ναός τους.

                                    Κομμάτι προφανώς του Δουκικού Ανακτόρου

Μετά την άλωση του Χάνδακα το ανάκτορο περιήλθε στη δικαιοδοσία Οθωμανού αξιωματούχου. Σε οθωμανική καταγραφή του 1670 γίνεται περιγραφή του ανακτόρου. Ο πάνω όροφος διέθετε δύο αίθουσες, εννέα δωμάτια, μαγειρείο, τρία άνδηρα.

                               Νεοκλασικά κτισμένα πάνω στο Δουκικό ανάκτορο

Ο κάτω όροφος είχε 22 δωμάτια, στάβλο, αποθήκη, μια φυλακή, τρεις δεξαμενές. Ακόμα, προς τη μεγάλη κλίμακα είχε 19 δωμάτια, δύο κρήνες, μια λέσχη, τέσσερις αυλές, τρία φρέατα και 16 μαγαζιά. Το 1763 ο Αχμέτ Κιαμήλ Πασάς έκτισε 16 μαγαζάκια (παράγκες) μπροστά από το Δουκικό Ανάκτορο που έγιναν βακουφικά και περιορίστηκε ο χώρος της πλατείας. 

Η φωτογραφία που δημοσιεύεται στο έργο του Gerola, Monumenti Veneti nell’ Isola di Creta, παρουσιάζει ένα ευρύ οξυκόρυφο τόξο. Πιθανότατα πρόκειται για το τόξο που σώζεται και σήμερα στο εσωτερικό καταστήματος, στην ανατολική πλευρά του ανακτόρου. Το τόξο αυτό αναμφίβολα αποτελεί τμήμα της κεντρικής εισόδου του ανακτόρου.  

                              Το τετράγωνο 33 (Δουκικό ανάκτορο) από ψηλά.

Το 1815 το Ανάκτορο είναι ήδη ερείπιο, πιθανότατα από το φοβερό σεισμό της 5ης Δεκεμβρίου 1810 που γκρέμισε τα 2/3 της πόλης, ενώ η οριστική καταστροφή του φαίνεται να επήλθε με το σεισμό του 1856.

Λεπτομέρεια από το χάρτη του Μανέα Κλώντζα. Ο χάρτης δημοσιεύτηκε από την κ. Ιωάννα Στεριώτου και ανήκει σε ιδιωτική συλλογή. Αριστερά διακρίνεται η βασιλική του Αγίου Μάρκου με το ρολόι της, η Loggia και το παλάτι του Αρχιναυάρχου. Δεξιά, τμήμα του δουκικού ανακτόρου, κέντρο η κρήνη Μοροζίνη με το άγαλμα του Ποσειδώνα στην κορυφή της, πίσω η Πύλη Voltone και οι συνεχόμενες σιταποθήκες, καθώς κια τμήμα της οδού Δαιδάλου.

 Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, τα μουσουλμανικά κτίσματα πουλήθηκαν ως ανταλλάξιμα σε ιδιώτες από την Εθνική Τράπεζα. Το 1954 η Διεύθυνση Αρχαιοτήτων του υπουργείου Παιδείας ενέκρινε την κατεδάφιση, ρυμοτόμηση και τη μετατροπή του χώρου σε πλατεία. 

                                                         Χθες και σήμερα

Για άγνωστους λόγους το μνημείο γλίτωσε την κατεδάφιση. Από τη δεκαετία του 1950 μέχρι και το 1970, όλη η δυτική και τμήμα της νοτιο-δυτικής πλευράς του οικοδομικού τετραγώνου, που κάποτε καταλάμβανε το ανάκτορο, ανοικοδομήθηκε, με συνέπεια το 1/3 περίπου του συνόλου του να έχει πλήρως αλλοιωθεί. Οι ανωτέρω πληροφορίες προέρχονται από τα επίσημα

   Ολα αυτά τα μαγαζιά κρύβουν μέσα τους ίχνη απο το Δουκικό ανάκτορο

Ο Στέφανος Ξανθουδίδης, στο βιβλίο του «Χάνδαξ-Ηράκλειον», αναφέρει για το ανάκτορο:

 «Βρισκόταν στην πλατεία Ελ. Βενιζέλου και κατείχε το τετράγωνο όπου σήμερα οι οικίες Χατζηδάκη – Νίβα και Ν. Καστρινάκη καθώς και διάφορα γραφεία και εργαστήρια. Δέσποζε στην πλέον ιστορική πλατεία της πόλης και μαζί με την απέναντι ευρισκόμενη βασιλική του Αγίου Μάρκου, την κρήνη Μοροζίνη, την Ενετική Λέσχη (Loggia) βορειοανατολικά, το παλάτι του Αρχιστρατήγου των Ενετών βόρεια, τη μνημειώδη πύλη Voltone και το συγκρότημα του Fondaco στα νότια, αποτελούσαν το διοικητικό κέντρο της ενετικής Candia» στοιχεία που διατίθενται από το Δήμο Ηρακλείου.