Ο ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΥΠΟΙΚΙΛΟΣ ΡΌΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ

Της Ρίκης Ματαλιωτάκη

 

Το  λάδι το ΄πεψε ο Θεός να το ΄χομε αντιστύλι

Για δυναμάρι στη ζωή, στο τάφο μας καντήλι -Κρητική μαντινάδα -( Κωστής Φραγκούλης.)

 

Η  σημασία της ελιάς και των προϊόντων της ήταν γνωστή από τα προϊστορικά χρόνια αφού το λάδι ήταν ήδη  από τότε απαραίτητο όχι μόνο  ως βασικό διατροφικό υλικό  αλλά ως ακόμα και φωτιστικό.

Κατά δε την αρχαιότητα τη σπουδαιότητα της μαρτυρεί ο Σοφοκλής  που την αποκαλεί «παιδοτρόφο»    ενώ η χρήση του λαδιού στη μαγειρική διευρύνεται στα κλασικά χρόνια αντίθετα όμως  επί Ρωμαϊκής ακμής το λάδι στη Ρώμη εθεωρείτο ως είδος πολυτελείας..

Κατά τα βυζαντινά χρόνια το ελαιόλαδο ήταν πάντα παρόν στα τραπέζια των Αυτοκρατόρων όπου Βυζαντινοί μάγειροι είχαν ανακαλύψει εκπληκτικούς τρόπους αξιοποίησης του προϊόντος   ενώ συνάμα δεν έλειπε ποτέ  και από τα τραπέζια της αστικής τάξης μα και από τα τραπέζια των Ηγουμένων και των μοναστηριών.

Η κατά κόρον χρήση του ελαιολάδου στην ελληνική κοινωνία συνεχίστηκε και για όλα τα επόμενα χρόνια και η έκπληξη πoυ ένιωθαν οι περιηγητές όταν έβλεπαν όχι μόνο τους κατοίκους της Κρήτης αλλά και όλων των υπολοίπων ελαιοπαραγωγικών  περιοχών να καταναλώνουν  το λάδι χωρίς φειδώ, ήταν απόλυτα δικαιολογημένη αφού όλα αυτά βρίσκονταν εντελώς μακριά από τα δικά τους διατροφικά πρότυπα μια και στις περισσότερες αστικές κοινωνίες της Κεντρικής Ευρώπης κυριαρχούσαν τα λίπη ζωικής προελεύσεως.

Ο Άγγλος περιηγητής Ρόμπερ   Πάσλεϋ που περιηγήθηκε τη Κρήτη λίγο μετά την επανάσταση του 1821, μας προσφέρει σημαντικές εικόνες καθημερινού βίου μέσα  από τις οποίες αναδεικνύεται η πρωτεύουσα θέση του  που κρατούσε το κορυφαίο τούτο προϊόν στη ζωή των κατοίκων του νησιού καθώς παρατηρητικός και οξυδερκής όπως ήταν  υπολόγισε και κατέγραψε πως κάθε οικογένεια καταναλώνει περίπου τέσσερις οκάδες λάδι την εβδομάδα, δηλαδή  πάνω από 350 κιλά το χρόνο! 

 

 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΣΤΗ ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΙΤΑ.

 

Που τρώει λάδι και ψωμί (γ)η λαδωτό  πιτάρι

Δεν τον(ε) πιάνου σαϊτιές του χαρομακελάρη - Κρητική μαντινάδα –  (Κωστής Φραγκούλης.)

 

Μελέτες  ήδη από τη δεκαετία του 1950 έδειξαν ότι η κατανάλωση του ελαιολάδου  στη Κρήτη είναι κατά πολύ πιο αυξημένη σε σχέση με αυτή των άλλων περιοχών της Μεσογείου όσο ακόμα και πιο βορείων χωρών. Οι καταναλώσεις, σύμφωνα πάντα  με τις μετρήσεις των στατιστικών υπηρεσιών  της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, αντιστοιχούν σε καταναλώσεις ελαιολάδου  της τάξεως των  31 λίτρων ετησίως ανά  άτομο για τη Κρήτη, 25 λίτρων για τις υπόλοιπες Μεσογειακές χώρες και 185 γραμμάρια  ετησίως  ανά άτομο στη Γερμανία!

Οι καταναλώσεις αυτές υποδηλώνουν στο τόπο μας μια αξιοσημείωτη σταθερότητα προσλήψεως ελαιολάδου που αντέχει στο χρόνο  παρά  τις πολύ μεγάλες πολιτισμικές και διατροφικές αλλαγές που έχουν συμβεί  τα τελευταία χρόνια. Πιθανόν  βέβαια αυτό να είναι και το πλέον επικίνδυνο σημείο το  οποίο πρέπει να προσεχτεί καθώς σύμφωνα με πρόσφατες Ισπανικές μελέτες, οι νεώτερες ηλικίες  έχουν αλλάξει το διατροφικό τους πρότυπο  υιοθετώντας  εκείνο  που ονομάζεται γαστρονομικός πολιτισμός  των μπαρ  ή των ταχυφαγείων τα  αποτελέσματα του οποίου  θα φανούν σε μετρήσεις των επομένων δεκαετιών.

 

Το ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΩΣ ΑΦΡΟΔΙΣΙΑΚΟ.

«Φάε λάδι κι έλα βράδυ,

φάε βούτυρο κοιμήσου κούτσουρο.» -Ελληνική παροιμία.-

Πέρα από τη διατροφική του αξία όμως η  λαϊκή ιατρική χρησιμοποιεί επίσης  το ελαιόλαδο ως άριστο  αφροδισιακό και η παροιμία που ακούγεται σε πολλές ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδος,- «φάε λάδι κι έλα βράδυ…- απηχεί ετούτη ακριβώς τη πραγματικότητα. .

Στη Κρήτη σαν πιο αποτελεσματικότερο αφροδισιακό θεωρείται το ωμό λάδι ( χωρίς μαγειρική επεξεργασία) ενώ ακόμα καλύτερο και από αυτό θεωρούσαν οι παλιοί το λάδι που προερχόταν από άγριες ποικιλίες ελιάς.

Προφανώς πολύ σχετικό με αυτές τις αντιλήψεις να είναι το γεγονός πως μερικά νιόπαντρα ζευγάρια  έπρεπε να φάνε από κοινού μια κουλούρα με το λάδι της χρονιάς που στη νότια Κρήτη θεωρείται σαν ελιξίριο γονιμότητας.

 

 ΕΛΑΙΟΝ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ ΣΩΜΑΤΟΣ

«Για βάλε λάδι στη πληγή να δεις πως δα γλυκάνει

μα ο γιατρός εις το σεβντά  ίντα μπορεί να κάμει;» -Κρητική μαντινάδα-

Ως  βασικό φωτιστικό υλικό  και πηγή φωτός επίσης ,  το λάδι είναι εκείνο που συντηρεί τις καντήλες των ναών και την ακοίμητη καντήλα της Αγίας Τράπεζας κρατώντας   πολυποίκιλους  συμβολισμούς  στη χριστιανική λατρεία   οι οποίες βασίζονται  σε παλαιότερες ιδέες, παραδόσεις και δοξασίες. Οι συμβολισμοί του ελαίου στην ορθόδοξη πίστη είχαν επιπλέον τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν και την επί  πολλούς  αιώνες χρησιμοποίηση του στην ιατρική με κυριότερη χρήση του την επούλωση των πληγών.

Το  λάδι  είναι εκείνο που ανακουφίζει τις πληγές άρα και εκείνο που μπορεί να ανακουφίσει από το καθημερινό άλγος της βιωτής ή ακόμα και από το βάρος των        αμαρτημάτων  και των πράξεων που αντιβαίνουν το χριστιανικό τρόπο ζωής.

 Ο Ευαγγελιστής Μάρκος μας  πληροφορεί πως οι μαθητές του Χριστού  άλειφαν με λάδι τους αρρώστους και τους θεράπευαν ενώ                                                                                                                                                                                                

ο μύθος του Αρισταίου που πήρε από το πατέρα του τον Απόλλωνα το χάρισμα να γιατρεύει τις επιδημίες, υποδηλώνει  όχι μόνο τη χρήση του ελαιολάδου ως εξαγνιστικού υλικού ήδη ακόμα από την αρχαιότητα- πράγμα που συνέβαινε άλλωστε και με τους κλάδους της ελιάς- αλλά επίσης και τη φαρμακευτική του ιδιότητα.

Η αντίληψη ότι το λάδι θεωρείται φάρμακο για τις πληγές πέρασε στην ιατρική όπου και διατηρήθηκε για πολλούς αιώνες  αφού όχι μόνο οι γιατροί της αρχαιότητας αλλά και του βυζαντινού κόσμου, αναφέρουν  πλήθος συνταγών  που το βασικό συστατικό τους  ήταν το ελαιόλαδο αξίζει να σημειωθεί δε ότι χρησιμοποιήθηκε  κυρίως  ως αντιπυρετικό και ως νευρολογικό φάρμακο.

 

 Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΓΙΑ ΦΩΤΙΣΜΟ  

  «Εγώ αγαπάω την ελιά γιατί κάνει το λάδι,

 και φέγγει στην αγάπη μου όταν δειπνά το βράδυ.» -Κρητική μαντινάδα-

 

 Ο    ρόλος του ελαίου ως υλικού που καιόμενο παράγει φως, φαίνεται καθαρά στη συνήθεια των αποίκων  που αναχωρώντας για τις αποικίες, θεωρούσαν υποχρέωση τους να  πάρουν μαζί τους φως από τη πατρίδα. Το φως ήταν εκείνο που συνέδεε την αποικία με τη μητρόπολη  συνάμα με τα φυτώρια ελιάς που έπαιρναν  μαζί τους με αποτέλεσμα έτσι να διαδοθεί η καλλιέργεια της ελιάς και σε περιοχές της δυτικής Μεσογείου.

Βέβαια το λάδι, από τα προϊστορικά χρόνια ακόμα χρησιμοποιείτο για το φωτισμό των οικιών και των δημόσιων οικοδομημάτων     και οι περίφημοι λύχνοι  της προϊστορικής περιόδου  μας δίνουν μια πλήρη εικόνα του τότε  καθημερινού βίου. Σε όλη δε την αρχαιότητα οι Έλληνες  οι  Ρωμαίοι  εξακολουθούν να θεωρούν το λάδι ως κύριο φωτιστικό υλικό  ενώ στις νησιώτικες περιοχές του Αιγαίου που δεν απέχουν πολύ από τη θάλασσα, οι φωτιστικοί λύχνοι δεν αποτελούν μονάχα προνόμιο των πλουσίων  αλλά χρησιμοποιούνται και από τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις.

 

 

Πολύτιμες πληροφορίες για το παρόν κείμενο πάρθηκαν από το βιβλίου του Νίκου και της Μαρίας Ψιλάκη

«Ο πολιτισμός της ελιάς. Το Ελαιόλαδο.

ΙΣΤΟΡΊΑ- ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ- ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ- ΥΓΕΙΑ- ΔΙΑΤΡΟΦΗ»