Αρμένικη Εκκλησία του Ηράκλειου: Η αρχαιότερη εκκλησία που σώζεται στην Ευρώπη.

Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Η Αρμένικη Εκκλησία στο Ηράκλειο τον 12ο αιώνα λειτουργούσε ως ο Άγιος Γεώργιος ο Δορυανός, τη χρονιά όμως  που ο Χάνδακας περνά από τους Ενετούς στους Τούρκους, το 1669 δηλαδή,  ένας Αρμένιος μεγαλέμπορος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την αγοράζει και την προσφέρει στους Αρμένιους του Ηρακλείου. 

Απο κει κι έπειτα η  Αρμένικη Εκκλησία.διατηρήθηκε σε  όλη τη διάρκεια των 200 και πλέον χρόνων της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη ως η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (Σούρπ Γκαραπέτ) και ήταν μία από της τρείς εκκλησίες που αφέθηκαν στους χριστιανούς της πόλης για την τέλεση των λειτουργιών τους. 

Ο ναός είναι μικρών διαστάσεων, τρίκλιτος και υπέστη αλλαγές στο πέρασμα των χρόνων. Στο εσωτερικό του, δεν υπάρχουν σήμερα εμφανείς τοιχογραφίες . Η διακόσμηση περιορίζεται στο ξύλινο τέμπλο των πλάγιων ιερών, σε φορητές εικόνες και σε εντοίχια ανάγλυφα.

Από την αρχική μορφή του σώζεται μόνο η νότια είσοδος ενώ το 1981, κτίστηκε ένα κωδωνοστάσιο αρμενικού τύπου, δυτικά του αρχικού ξύλινου. Στο εσωτερικό του, σήμερα δεν υπάρχουν εμφανείς τοιχογραφίες. Η διακόσμηση περιορίζεται στο ξύλινο τέμπλο των πλάγιων ιερών, σε φορητές εικόνες και σε εντοίχια ανάγλυφα. Οι σημαντικότερες εικόνες είναι αυτή της Παναγίας -η παλαιότερη που θεωρείται και θαυματουργή Στον περίβολο της εκκλησίας εκτίθενται τριάντα περίπου επιτύμβιες στήλες που χρονολογούνται από το 1669 έως το 1854. Είναι λίθινες και φέρουν διακόσμηση και επιγραφή στα αρμενικά, ενίοτε στα ελληνικά και τουρκικά. Μνημονεύουν ονόματα κληρικών, ιεροψαλτών και κοσμικών, από οικογένειες που συμμετείχαν πιθανώς στο ενοριακό συμβούλιο και τάφησαν εκεί κατά την Τουρκοκρατία. Στην βορειοδυτική γωνία του ναού υπάρχει ένα σεμνό εντοιχισμένο μνημείο αφιερωμένο στα θύματα της γενοκτονίας του 1915. Εδώ τελείται ανελλιπώς από το 1978, στις 24 Απριλίου, ετήσιο μνημόσυνο στη μνήμη των θυμάτων. ο Μυστικός Δείπνος, φιλοτεχνημένος πιθανώς τον 18ο αι.