Γράφει η Ρίκη Ματαλλιωτάκη
Κατά τις αρχές του χριστιανικού δόγματος η βάφτισης θεωρείται το πρώτο και βασικότερο μυστήριο σύμφωνα με το οποίο ο νεοφώτιστος ενσωματώνεται πλέον με τρόπο υπερφυσικό στο θεανθρώπινο σώμα του Χριστού που δεν είναι άλλο από την εκκλησία.
Γίνεται δηλαδή η πύλη της σωτηρίας των πιστών και γι΄ αυτή ακριβώς τη τρισμέγιστη σημασία του μυστηρίου, από τους πατέρες της εκκλησίας του δόθηκαν και πολλοί χαρακτηρισμοί:
Ο Μέγας Βασίλειος χαρακτηρίζει τη βάφτιση «παλιγγενεσία της ψυχής, ένδυμα φωτεινό…όχημα προς τον ουρανό… υιοθεσίας χάρισμα…»
Ο Άγιος Γρηγόριος αναφέρεται σ΄ αυτήν ως « λαμπρότης εστί ψυχών..» κι ο ιερός Χρυσόστομος πληροφορούσε τους κατηχούμενους πριν βαπτιστούν ότι « τάφος εστίν και ανάστασης το βάπτισμα, συνθάλπτεται γαρ ο παλαιός άνθρωπος τη αμαρτία και ανίσταται ο νέος ο ανακαινούμενος κατ΄ εικόνα του κτίσαντος…».
Οπότε σε καμία περίπτωση δε πρόκειται για μια απλή και τυπική τελετή αλλά για ένα μυστήριο που η ουσία του βρίσκεται εντελώς έξω από τη κοσμική νοοτροπία καθώς μέσα από αυτό συντελείται ψυχική νεκρανάστασης αφού από το ορατό και υλικό στοιχείο του ύδατος επιδρά η αόρατη και πνευματική χάρις του Παναγίου Πνεύματος χαρίζοντας νέα ζωή στον άνθρωπο που βαφτίζεται.
Το δεύτερο επίσης υλικό στοιχείο που χρησιμοποιείται καθαγιαζόμενο από τον ιερέα, το λάδι, έχει κι αυτό πολυσήμαντους συμβολισμούς κι όπως οι αθλητές αλείφονταν κατά την αρχαιότητα με το λάδι πριν τους αγώνες για να είναι ευκίνητοι και να ξεγλιστρούν από τους αντιπάλους τους, το ίδιο και ο βαπτιζόμενος που θα γίνει μέλος της εκκλησίας. Με το αγιασμένο λάδι πρέπει να αρχίσει να ετοιμάζεται για τους καλούς αγώνες της μετέπειτα ζωής του ενάντια στους πειρασμούς και τους δαίμονες, ενάντια στο καλό και στο κακό δηλαδή.
Με το τέλος του μυστηρίου ο Λειτουργός αποθέτει στα χέρια του αναδόχου το νεοφώτιστο και με την ευλογία της άφεσης των αμαρτιών που του έχει χαριστεί με τη βάπτιση, η ψυχή του πια βγαίνει καθαρή, ανένοχη κι ολόλευκη εντελώς από τη κολυμπήθρα.
Ξαναγεννιέται αρχίζοντας στο εξής νέα ζωή και τούτη ακριβώς τη λευκότητα και τη καθαρότητα του βαπτισθέντος συμβολίζουν και τα λευκά ενδύματα με τα οποία ενδύεται από τον ανάδοχο μετά το βάπτισμα, τα λεγόμενα φωτίκια.
Κατά το πρώιμο χριστιανισμό φυσικά που οι άνθρωποι βαπτίζονταν ενήλικες, τη σημασία όλων των συμβολισμών του μυστηρίου, την είχαν γνωρίσει από μόνοι τους αφού προηγουμένως είχαν κατηχηθεί στις αλήθειες της πίστης που ετοιμάζονταν να ακολουθήσουν.
Αφ΄ ότου όμως επικράτησε ο νηπιοβαφτισμός, τη κατήχηση και την ομολογία της πίστης που είναι απαραίτητη για να τελεστεί το μυστήριο, την ανέλαβε o ανάδοχος ή νονός και για το λόγο ακριβώς αυτό υποχρεούται να είναι ορθόδοξος.
Για να συναισθανθεί δε καλύτερα ο ανάδοχος τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνει απέναντι στο παιδί που βαφτίζει, ο ιερέας τον ρωτά τρεις φορές «Συνετάξω τω Χριστώ;» απεφάσισες δηλαδή να ταχτείς με το μέρος του Χριστού; κι εκείνος για να δείξει ότι η απόφασης του είναι βέβαιη και οριστική απαντά «συνεταξάμην» ενώ αμέσως μετά ενώπιον όλων απαγγέλλει το «Πιστεύω», την ομολογία της Πίστης μας.
Γίνεται δηλαδή η πύλη της σωτηρίας των πιστών και γι΄ αυτή ακριβώς τη τρισμέγιστη σημασία του μυστηρίου, από τους πατέρες της εκκλησίας του δόθηκαν και πολλοί χαρακτηρισμοί:
Ο Μέγας Βασίλειος χαρακτηρίζει τη βάφτιση «παλιγγενεσία της ψυχής, ένδυμα φωτεινό…όχημα προς τον ουρανό… υιοθεσίας χάρισμα…»
Ο Άγιος Γρηγόριος αναφέρεται σ΄ αυτήν ως « λαμπρότης εστί ψυχών..» κι ο ιερός Χρυσόστομος πληροφορούσε τους κατηχούμενους πριν βαπτιστούν ότι « τάφος εστίν και ανάστασης το βάπτισμα, συνθάλπτεται γαρ ο παλαιός άνθρωπος τη αμαρτία και ανίσταται ο νέος ο ανακαινούμενος κατ΄ εικόνα του κτίσαντος…».
Οπότε σε καμία περίπτωση δε πρόκειται για μια απλή και τυπική τελετή αλλά για ένα μυστήριο που η ουσία του βρίσκεται εντελώς έξω από τη κοσμική νοοτροπία καθώς μέσα από αυτό συντελείται ψυχική νεκρανάστασης αφού από το ορατό και υλικό στοιχείο του ύδατος επιδρά η αόρατη και πνευματική χάρις του Παναγίου Πνεύματος χαρίζοντας νέα ζωή στον άνθρωπο που βαφτίζεται.
Το δεύτερο επίσης υλικό στοιχείο που χρησιμοποιείται καθαγιαζόμενο από τον ιερέα, το λάδι, έχει κι αυτό πολυσήμαντους συμβολισμούς κι όπως οι αθλητές αλείφονταν κατά την αρχαιότητα με το λάδι πριν τους αγώνες για να είναι ευκίνητοι και να ξεγλιστρούν από τους αντιπάλους τους, το ίδιο και ο βαπτιζόμενος που θα γίνει μέλος της εκκλησίας. Με το αγιασμένο λάδι πρέπει να αρχίσει να ετοιμάζεται για τους καλούς αγώνες της μετέπειτα ζωής του ενάντια στους πειρασμούς και τους δαίμονες, ενάντια στο καλό και στο κακό δηλαδή.
Με το τέλος του μυστηρίου ο Λειτουργός αποθέτει στα χέρια του αναδόχου το νεοφώτιστο και με την ευλογία της άφεσης των αμαρτιών που του έχει χαριστεί με τη βάπτιση, η ψυχή του πια βγαίνει καθαρή, ανένοχη κι ολόλευκη εντελώς από τη κολυμπήθρα.
Ξαναγεννιέται αρχίζοντας στο εξής νέα ζωή και τούτη ακριβώς τη λευκότητα και τη καθαρότητα του βαπτισθέντος συμβολίζουν και τα λευκά ενδύματα με τα οποία ενδύεται από τον ανάδοχο μετά το βάπτισμα, τα λεγόμενα φωτίκια.
Κατά το πρώιμο χριστιανισμό φυσικά που οι άνθρωποι βαπτίζονταν ενήλικες, τη σημασία όλων των συμβολισμών του μυστηρίου, την είχαν γνωρίσει από μόνοι τους αφού προηγουμένως είχαν κατηχηθεί στις αλήθειες της πίστης που ετοιμάζονταν να ακολουθήσουν.
Αφ΄ ότου όμως επικράτησε ο νηπιοβαφτισμός, τη κατήχηση και την ομολογία της πίστης που είναι απαραίτητη για να τελεστεί το μυστήριο, την ανέλαβε o ανάδοχος ή νονός και για το λόγο ακριβώς αυτό υποχρεούται να είναι ορθόδοξος.
Για να συναισθανθεί δε καλύτερα ο ανάδοχος τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνει απέναντι στο παιδί που βαφτίζει, ο ιερέας τον ρωτά τρεις φορές «Συνετάξω τω Χριστώ;» απεφάσισες δηλαδή να ταχτείς με το μέρος του Χριστού; κι εκείνος για να δείξει ότι η απόφασης του είναι βέβαιη και οριστική απαντά «συνεταξάμην» ενώ αμέσως μετά ενώπιον όλων απαγγέλλει το «Πιστεύω», την ομολογία της Πίστης μας.
Η σοβαρότητα και η ευθύνη με την οποία αντιμετωπίζονταν ο ρόλος του αναδόχου στη παλαιότερη ίσως κρητική κοινωνία, φαίνεται καθαρά από τη λέξη με την οποία καθόρισαν την έννοια όλων όσων υποχρεούνταν στο εξής να αναλάβει:
Συν+τέκνο-ς, σύντεκνος, που σε ελεύθερη μετάφραση μπορεί να αποδοθεί «έχουμε εξ ημισείας με το γονιό τις υποχρεώσεις του παιδιού»
Κάπου βέβαια στη πορεία του χρόνου χάθηκε προφανώς τούτο το νόημα και η απόφαση που παίρνει κάποιος για να βαπτίσει ένα παιδί γίνεται περισσότερο βάση κοσμικών κριτηρίων αλλά έστω κι έτσι , όπως λέει η λαϊκή ρύση, «καλύτερα να κάνεις μια βάφτιση παρά να χτίζεις μια εκκλησία»
Ας είναι όμως, επειδή δεν θα βρούμε άκρη με την σύγχρονη κοινωνία μας, για να ξεκινήσουμε ας πούμε κατ΄αρχήν πως η λέξη σάντολος προέρχεται απο το Ιταλικό santolo που σημαίνει νονός και μας έχει απομείνει κατάλοιπο από την εποχή που στην Κρήτη βασίλευε ο Λέων της Βενετίας.
Ποιες ήταν λοιπόν οι υποχρεώσεις του σάντολου απέναντι στο φιλιότσο του-ιταλική λέξη κι αυτή
figlioccio -δηλαδή στο βαφτιστήρι του στις εορτές του Πάσχα, εκτός του υπόλοιπου χρόνου εννοείται...
Συν+τέκνο-ς, σύντεκνος, που σε ελεύθερη μετάφραση μπορεί να αποδοθεί «έχουμε εξ ημισείας με το γονιό τις υποχρεώσεις του παιδιού»
Κάπου βέβαια στη πορεία του χρόνου χάθηκε προφανώς τούτο το νόημα και η απόφαση που παίρνει κάποιος για να βαπτίσει ένα παιδί γίνεται περισσότερο βάση κοσμικών κριτηρίων αλλά έστω κι έτσι , όπως λέει η λαϊκή ρύση, «καλύτερα να κάνεις μια βάφτιση παρά να χτίζεις μια εκκλησία»
Ας είναι όμως, επειδή δεν θα βρούμε άκρη με την σύγχρονη κοινωνία μας, για να ξεκινήσουμε ας πούμε κατ΄αρχήν πως η λέξη σάντολος προέρχεται απο το Ιταλικό santolo που σημαίνει νονός και μας έχει απομείνει κατάλοιπο από την εποχή που στην Κρήτη βασίλευε ο Λέων της Βενετίας.
Ποιες ήταν λοιπόν οι υποχρεώσεις του σάντολου απέναντι στο φιλιότσο του-ιταλική λέξη κι αυτή
figlioccio -δηλαδή στο βαφτιστήρι του στις εορτές του Πάσχα, εκτός του υπόλοιπου χρόνου εννοείται...
Οι μνήμες έντονες κι ανεξίτηλες συγκινούν βαθιά;
Τι χτυποκάρδι στην προσμονή του!
Οι αυγοκολούρες, τα κόκκινα αυγά και τα τσουρέκια ήταν φυσικά στην πρώτη διάταξη, και βέβαια αυτά προορίζονταν κατά το πλείστο για την οικογένεια του συντέκνου.
Το παιδικό καρδιοχτύπι αφορούσε τη λαμπάδα- μη φανταστείτε καμιά λαμπάδα σαν τις σημερινές- ήταν όμως κι αυτή στολισμένη με τα φιογκάκια της κι αν ο σάντολος φυσούσε τον παρά, συνοδευόταν κι απο ένα σιδερένιο φαναράκι για να προφυλάξει το άγιο φως.
Ούτε κι αυτό όμως δεν ήταν το ρεζουμέ του θέματος… η αγωνία η μεγάλη αφορούσε τα παπούτσια που όλο το χρόνο περιμέναμε πως και πως να βάλουμε στα πόδια μας απο τον νονό
Τα πατούμενα, άσπρα κατά το πλείστον κι ενίοτε στολισμένα με καμιά κόκκινη μπορντούρα για τα κορίτσια, ασπρόμαυρα δε για τα αγόρια, επιβάλλονταν να πάμε να τα πάρουμε απο το σπίτι του νονού σε μια εθιμοτυπική επίσκεψη γύρω στη Μεγάλη Πέμπτη ώστε να φιλήσουμε και το χέρι της νονάς.
Και φυσικά, αν ο νονός μας ήταν είτε γαλαντόμος είτε παραλής-το είπαμε αυτό- τα παπούτσια δεν έρχονταν ποτέ μόνα τους… όλο και καμιά κούκλα στο μέγεθος παλάμης τα συνόδευε ή κανένα βιβλίο του Ιουλίου Βέρν που ήταν τότε της μοδός όπως είναι σήμερα ένα σωρό άλλα.
Με αυτά τα λίγα λοιπόν μας έπαιρνε ο ύπνος απο νωρίς το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου ώστε να είμαστε έτοιμοι και ξεκούραστοι να κρατήσουμε τη λαμπάδα μας και να φορέσουμε τα καινούργια μας παπούτσια για να πάμε στην εκκλησία με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας.
Γιατί την εποχή που δεν υπήρχαν τα Τζάμπο και όλα τα συναφή, απο τα λίγα αντλούσε ο άνθρωπος τη χαρά και ήταν και απόλυτα ευτυχισμένος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου