Της Ρίκης Ματαλλιωτάκη
Στην Κρήτη, παρ’ όλα τα άφθονα σπήλαια που υπάρχουν και που είναι γνωστό πως λειτουργούσαν ως λατρευτικά ιερά, εν τούτοις δεν έχουν βρεθεί βραχογραφίες.
Τα σπήλαια του νησιού οπωσδήποτε αποτέλεσαν στοιχείο ενός πρώιμου ενδιαφέροντος για τους ερευνητές, για μια συνθετική εργασία, ωστόσο για εξήγηση ως προς το κενό που εμφανίζεται στην έρευνα των βραχογραφιών και των σπηλαίων στο νησί, είναι ότι η εντατική αναζήτηση μνημείων του Μινωικού Πολιτισμού άφησε σε δεύτερη μοίρα την αναζήτηση προγενέστερων πολιτισμών στην Κρήτη.
Όσοι αρχαιολόγοι εργάστηκαν στο νησί της Κρήτης, δεν είχαν ενδιαφέρον για την Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή. Μερικοί ερευνητές όμως, αυθεντίες στο είδος, Ελληνες και ξένοι, και μεταξύ αυτών και ο Σπυρίδων Μαρινάτος, υποστήριξαν πως η Κρήτη εποικίστηκε στη Νεολιθική εποχή θεωρώντας πιθανή την προέλευση των πρώτων αποίκων από την Λιβύη.
Ένας άλλος ερευνητής, που επισημαίνει έντονη την αιγυπτιακή επιρροή, αναφέρει:
«Εφόσον οι παλαιολιθικοί συλλέκτες τροφής δεν άφησαν κατάλοιπα στο νησί, πρέπει να δεχτούμε πως οι πρωιμότεροι καλλιεργητές της Κρήτης ήταν άποικοι που έφεραν μαζί τους το νεολιθικό εξοπλισμό τους».
Επισήμανση όμως ιχνών της Παλαιολιθικής εποχής είχε κιόλας γίνει στο νησι προγενέστερα, όταν το 1911 δημοσιεύτηκαν μικρολιθικά εργαλεία που βρέθηκαν ανατολικά από το Ηράκλειο.
ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Για να ανατρέξουμε όμως και στην άποψη μια άλλης επιστήμης, αναφέρουμε ότι ο Άρης Πουλιανός, με βάση ανθρωπολογικές έρευνες, δεν αποκλείει την πιθανότητα να υπήρχε πληθυσμιακό «στοκ» πριν από τους νεολιθικούς προδρόμους του Μινωικού πολιτισμού, τουλάχιστον από την Μεσολιθική εποχή.
Τελικά μια ακόμα συμβολή στην αμφισβήτηση της παραδεκτής ως σήμερα αρχής, ότι η Κρήτη για πρώτη φορά εποικίστηκε κατά την Νεολιθική εποχή, αποτελούν οι βραχογραφίες τ’ Ασφέντου.
Πέρα όμως από την έλλειψη αρκετών στοιχείων της Παλαιολιθικής ή Μεσολιθικής εποχής, ο μέχρι τώρα δισταγμός για τη χρονολόγηση του εποικισμού της Κρήτης, στηρίζονταν επίσης και στην παραδοχή ότι οι παλαιολιθικοί κυνηγοί δεν χρησιμοποιούσαν πλωτά μέσα.
Η άποψη όμως της γεωλογικής επιστήμης είναι ότι την Ολόκαινη εποχή , λόγω των παγετωνικών σχηματισμών και τον ισοστατικών μεταβολών, η στάθμη της Μεσογείου ήταν χαμηλότερη κατά 100 με 200 περίπου μέτρα.
Η προσέγγιση λοιπόν κατ’ αυτή την περίοδο μεταξύ Κρήτης και Πελοποννήσου θα γινόταν πολύ ευκολότερα αφού υπήρχε ένα στενό πέρασμα της Αιγηίδος προς τη Μεσόγειο, κοντά στα Κύθηρα.
Ανατολικά η συνέχεια προς τη Μικρά Ασία, μέσω του δωδεκανησιακού συμπλέγματος, εμφανίζονταν πυκνότερη, και έτσι θα μπορούσε κανείς να φτάσει στο νησί τόσο από την ηπειρωτική Ελλάδα όσο και από τη Μικρά Ασία με απλές σχεδίες και πρωτόγονες κατασκευές.
ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Στο χώρο επίσης της Ανατολικής Μεσογείου, υπάρχουν ενδείξεις θαλάσσιας επικοινωνίας σε πρώιμες ακόμα εποχές.
Τα μεσολιθικό εργαλεία, κατασκευασμένα από οψιανό της Μήλου, που βρέθηκαν στο Πόρτο Χέλι και στο σπήλαιο της Φράγχθης, υποδηλώνουν διακίνιση μέσα στο Αιγαιο ήδη από την 10η ή 8η χιλιετηρίδα.
Ο Αγγελος Σορδίνας περιγράφει τις «παπυρέλλες» πρωτόγονες βάρκες από καλάμια, που έχουν βρεθεί και επιβιώσει και είναι όμοιες με εκείνες της Αθιοπίας.
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΑΦΗΣΕ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΟΙΡΑ ΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣ ΠΡΟΓΕΝΕΣΤΕΡΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ
Έργα εξάλλου νεολιθικής έντυπης κεραμικής τέχνης της 6ης χιλιετίας π. Χ. που βρέθηκαν τόσο στην Ιταλική όσο και στην Ελληνική ακτή, παρουσιάζουν μεταξύ τους μεγάλες ομοιότητες, και οι μελετητές αποδίδουν το γεγονός στις επικοινωνίες που γίνονταν με ένα είδος «παπυρέλλας». Στις τοιχογραφίες του Ασφέντου, λοιπόν, η ταύτιση των δυο χαραγμάτων με εικόνα πλοίου, καθώς και η εκδοχή ότι τα χιαστί σχεδιασμένα καντάρια παριστάνουν κουπιά, θα μπορούσε να ισχυροποιηθεί περισσότερο σε μια πιθανόν πρώτη θαλασσινή απεικόνιση σε βραχογραφίες της Μεσογείου.
Φυσικά το πλοίο της απεικόνισης θυμίζει μινωική κατασκευή και ίσως αποτυπώνει μια εντύπωση από πολύ υστερότερη φάση στη χρήση της βραχοσκεπής.
Πιθανή πάντως ακτή επικοινωνίας μοιάζει η Λιβυκή, μιας και η απόσταση της Λιβύης από τα Σφακιά είναι συντομότερη από εκείνη της βόρειας πλευράς του νησιού με την Αττική.
Οπωσδήποτε είναι κιόλας γνωστό ότι σε χρόνους Μ.Μ. και Υ.Μ η Κρήτη είχε επαφές με τη Λιβυκή ακτή και φυσικά με άλλες περιοχές της Μεσογείου.
ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΟ ΙΕΡΟ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΚΥΝΗΓΩΝ
Η γενική εντύπωση της σωζόμενης στ’ Ασφέντου βραχογραφίας, υποβάλλει αμέσως και την άποψη ότι πρόκειται για ένα λατρευτικό ιερό μιας προϊστορικής κοινότητας κυνηγών.
Αλλά και η πολύ γενική αυτή διατύπωση δεν ερμηνεύει εντελώς το θέμα, μιας και το «ιερό» θα πρέπει να ήταν σε χρήση επί μακρό χρονικό διάστημα, που θα μπορούσε να εντείνεται και σε χιλιετία.
Μια συλλήβδην ερμηνεία και χρονολόγηση ίσως να αποτελούν σφάλμα.
Η περίοδος του σπηλαίου θα ταίριαζε να τοποθετηθεί στξη μεσολιθική φάση, οι χαράξεις όμως δεν έγιναν ταυτόχρονα ούτε από το ίδιο χέρι.
Εξάλλου, η αποκλειστική απεικόνιση του αγριμιού υποδηλοί μια κυνηγετική κοινότητα που είχε «ειδικευτεί» σε ένα μόνο είδος θηράματος.
Πάντως, κάπως έτσι φαίνεται να διαμορφώνεται το ακόλουθο σχήμα για την συνέχεια των επιπαλαιολιθικών σχηματισμών της Μεσογείου. Στις έφορες και γόνιμες πεδιάδες της , αυτόνομα ή κάτω από ξένες επιρροές, διαμορφώθηκαν οι νεολιθικές πολιτιστικές ομάδες που βάδισαν εξελικτικά στην εποχή του Μετάλλου.
Παράλληλα, σε μεμονωμένες κοινότητες κυνηγών ή νομάδων κτηνοτρόφων-κυνηγών- που ζούσαν σε ορεινές περιοχές, επιβίωσαν ο κυνηγετικός τρόπος ζωής και η πολιτιστική του κληρονομιά- μια από τις επιρροές που δέχτηκαν από τους καλλιεργητικούς οικισμούς των γειτονικών περιοχών- με τον εμπλουτισμό σε μεταλλικά εργαλεία και όπλα ή τα μέσα μεταφοράς.
Ο πολιτισμός αυτών των ορεσιβίων πρέπει να χαρακτηριστεί ως επιβίωση της επιπαλαιολιθικής βαθμίδας, κυρίως από τον τρόπο προσπορισμού τροφής αλλά και την πολιτιστική ζωή.
Στην Κρήτη, παρ’ όλα τα άφθονα σπήλαια που υπάρχουν και που είναι γνωστό πως λειτουργούσαν ως λατρευτικά ιερά, εν τούτοις δεν έχουν βρεθεί βραχογραφίες.
Τα σπήλαια του νησιού οπωσδήποτε αποτέλεσαν στοιχείο ενός πρώιμου ενδιαφέροντος για τους ερευνητές, για μια συνθετική εργασία, ωστόσο για εξήγηση ως προς το κενό που εμφανίζεται στην έρευνα των βραχογραφιών και των σπηλαίων στο νησί, είναι ότι η εντατική αναζήτηση μνημείων του Μινωικού Πολιτισμού άφησε σε δεύτερη μοίρα την αναζήτηση προγενέστερων πολιτισμών στην Κρήτη.
Όσοι αρχαιολόγοι εργάστηκαν στο νησί της Κρήτης, δεν είχαν ενδιαφέρον για την Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή. Μερικοί ερευνητές όμως, αυθεντίες στο είδος, Ελληνες και ξένοι, και μεταξύ αυτών και ο Σπυρίδων Μαρινάτος, υποστήριξαν πως η Κρήτη εποικίστηκε στη Νεολιθική εποχή θεωρώντας πιθανή την προέλευση των πρώτων αποίκων από την Λιβύη.
Ένας άλλος ερευνητής, που επισημαίνει έντονη την αιγυπτιακή επιρροή, αναφέρει:
«Εφόσον οι παλαιολιθικοί συλλέκτες τροφής δεν άφησαν κατάλοιπα στο νησί, πρέπει να δεχτούμε πως οι πρωιμότεροι καλλιεργητές της Κρήτης ήταν άποικοι που έφεραν μαζί τους το νεολιθικό εξοπλισμό τους».
Επισήμανση όμως ιχνών της Παλαιολιθικής εποχής είχε κιόλας γίνει στο νησι προγενέστερα, όταν το 1911 δημοσιεύτηκαν μικρολιθικά εργαλεία που βρέθηκαν ανατολικά από το Ηράκλειο.
ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Για να ανατρέξουμε όμως και στην άποψη μια άλλης επιστήμης, αναφέρουμε ότι ο Άρης Πουλιανός, με βάση ανθρωπολογικές έρευνες, δεν αποκλείει την πιθανότητα να υπήρχε πληθυσμιακό «στοκ» πριν από τους νεολιθικούς προδρόμους του Μινωικού πολιτισμού, τουλάχιστον από την Μεσολιθική εποχή.
Τελικά μια ακόμα συμβολή στην αμφισβήτηση της παραδεκτής ως σήμερα αρχής, ότι η Κρήτη για πρώτη φορά εποικίστηκε κατά την Νεολιθική εποχή, αποτελούν οι βραχογραφίες τ’ Ασφέντου.
Πέρα όμως από την έλλειψη αρκετών στοιχείων της Παλαιολιθικής ή Μεσολιθικής εποχής, ο μέχρι τώρα δισταγμός για τη χρονολόγηση του εποικισμού της Κρήτης, στηρίζονταν επίσης και στην παραδοχή ότι οι παλαιολιθικοί κυνηγοί δεν χρησιμοποιούσαν πλωτά μέσα.
Η άποψη όμως της γεωλογικής επιστήμης είναι ότι την Ολόκαινη εποχή , λόγω των παγετωνικών σχηματισμών και τον ισοστατικών μεταβολών, η στάθμη της Μεσογείου ήταν χαμηλότερη κατά 100 με 200 περίπου μέτρα.
Η προσέγγιση λοιπόν κατ’ αυτή την περίοδο μεταξύ Κρήτης και Πελοποννήσου θα γινόταν πολύ ευκολότερα αφού υπήρχε ένα στενό πέρασμα της Αιγηίδος προς τη Μεσόγειο, κοντά στα Κύθηρα.
Ανατολικά η συνέχεια προς τη Μικρά Ασία, μέσω του δωδεκανησιακού συμπλέγματος, εμφανίζονταν πυκνότερη, και έτσι θα μπορούσε κανείς να φτάσει στο νησί τόσο από την ηπειρωτική Ελλάδα όσο και από τη Μικρά Ασία με απλές σχεδίες και πρωτόγονες κατασκευές.
ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Στο χώρο επίσης της Ανατολικής Μεσογείου, υπάρχουν ενδείξεις θαλάσσιας επικοινωνίας σε πρώιμες ακόμα εποχές.
Τα μεσολιθικό εργαλεία, κατασκευασμένα από οψιανό της Μήλου, που βρέθηκαν στο Πόρτο Χέλι και στο σπήλαιο της Φράγχθης, υποδηλώνουν διακίνιση μέσα στο Αιγαιο ήδη από την 10η ή 8η χιλιετηρίδα.
Ο Αγγελος Σορδίνας περιγράφει τις «παπυρέλλες» πρωτόγονες βάρκες από καλάμια, που έχουν βρεθεί και επιβιώσει και είναι όμοιες με εκείνες της Αθιοπίας.
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΑΦΗΣΕ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΟΙΡΑ ΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣ ΠΡΟΓΕΝΕΣΤΕΡΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ
Έργα εξάλλου νεολιθικής έντυπης κεραμικής τέχνης της 6ης χιλιετίας π. Χ. που βρέθηκαν τόσο στην Ιταλική όσο και στην Ελληνική ακτή, παρουσιάζουν μεταξύ τους μεγάλες ομοιότητες, και οι μελετητές αποδίδουν το γεγονός στις επικοινωνίες που γίνονταν με ένα είδος «παπυρέλλας». Στις τοιχογραφίες του Ασφέντου, λοιπόν, η ταύτιση των δυο χαραγμάτων με εικόνα πλοίου, καθώς και η εκδοχή ότι τα χιαστί σχεδιασμένα καντάρια παριστάνουν κουπιά, θα μπορούσε να ισχυροποιηθεί περισσότερο σε μια πιθανόν πρώτη θαλασσινή απεικόνιση σε βραχογραφίες της Μεσογείου.
Φυσικά το πλοίο της απεικόνισης θυμίζει μινωική κατασκευή και ίσως αποτυπώνει μια εντύπωση από πολύ υστερότερη φάση στη χρήση της βραχοσκεπής.
Πιθανή πάντως ακτή επικοινωνίας μοιάζει η Λιβυκή, μιας και η απόσταση της Λιβύης από τα Σφακιά είναι συντομότερη από εκείνη της βόρειας πλευράς του νησιού με την Αττική.
Οπωσδήποτε είναι κιόλας γνωστό ότι σε χρόνους Μ.Μ. και Υ.Μ η Κρήτη είχε επαφές με τη Λιβυκή ακτή και φυσικά με άλλες περιοχές της Μεσογείου.
ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΟ ΙΕΡΟ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΚΥΝΗΓΩΝ
Η γενική εντύπωση της σωζόμενης στ’ Ασφέντου βραχογραφίας, υποβάλλει αμέσως και την άποψη ότι πρόκειται για ένα λατρευτικό ιερό μιας προϊστορικής κοινότητας κυνηγών.
Αλλά και η πολύ γενική αυτή διατύπωση δεν ερμηνεύει εντελώς το θέμα, μιας και το «ιερό» θα πρέπει να ήταν σε χρήση επί μακρό χρονικό διάστημα, που θα μπορούσε να εντείνεται και σε χιλιετία.
Μια συλλήβδην ερμηνεία και χρονολόγηση ίσως να αποτελούν σφάλμα.
Η περίοδος του σπηλαίου θα ταίριαζε να τοποθετηθεί στξη μεσολιθική φάση, οι χαράξεις όμως δεν έγιναν ταυτόχρονα ούτε από το ίδιο χέρι.
Εξάλλου, η αποκλειστική απεικόνιση του αγριμιού υποδηλοί μια κυνηγετική κοινότητα που είχε «ειδικευτεί» σε ένα μόνο είδος θηράματος.
Πάντως, κάπως έτσι φαίνεται να διαμορφώνεται το ακόλουθο σχήμα για την συνέχεια των επιπαλαιολιθικών σχηματισμών της Μεσογείου. Στις έφορες και γόνιμες πεδιάδες της , αυτόνομα ή κάτω από ξένες επιρροές, διαμορφώθηκαν οι νεολιθικές πολιτιστικές ομάδες που βάδισαν εξελικτικά στην εποχή του Μετάλλου.
Παράλληλα, σε μεμονωμένες κοινότητες κυνηγών ή νομάδων κτηνοτρόφων-κυνηγών- που ζούσαν σε ορεινές περιοχές, επιβίωσαν ο κυνηγετικός τρόπος ζωής και η πολιτιστική του κληρονομιά- μια από τις επιρροές που δέχτηκαν από τους καλλιεργητικούς οικισμούς των γειτονικών περιοχών- με τον εμπλουτισμό σε μεταλλικά εργαλεία και όπλα ή τα μέσα μεταφοράς.
Ο πολιτισμός αυτών των ορεσιβίων πρέπει να χαρακτηριστεί ως επιβίωση της επιπαλαιολιθικής βαθμίδας, κυρίως από τον τρόπο προσπορισμού τροφής αλλά και την πολιτιστική ζωή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου