Αγοροπωλησίες κινητής και ακίνητης περιουσίας στην Κρήτη την περίοδο της Τουρκοκρατίας

 Της Ρίκης Ματαλλιωτάκη

Οι δυσβάστακτοι φόροι, το ανελέητο κυνηγητό, η επιθυμία να απομακρυνθούν από την ύπαιθρο- η αδυναμία αντίδρασης στις αυθαιρεσίες και τις φιλοδοξίες των κρατικών υπαλλήλων και των μισθωτών φόρων για εύκολο πλουτισμό καθιστούσε τη φυγή ως μόνη λύση- για να ζήσουν λίγο περισσότερο ελεύθεροι στην πόλη, το σημερινό Ηράκλειο και  τότε Χάνδακα της Κρήτης, ανάγκασε πολλές φορές τους κατοίκους της επαρχίας Μαλεβιζίου να έρθουν σε συναλλαγές με τους Τούρκους της περιοχής τους, και μάλιστα αυτό είναι και η εξήγηση του γιατί οι πωλήσεις γίνονταν σχεδόν πάντα μονόπλευρα… γιατί δηλαδή ο χριστιανός πουλούσε και ο Τούρκος μόνο αγόραζε.

Επιπλέον, η αγορά σπιτιών από τους μουσουλμάνους δηλώνει την προσπάθεια τους για μόνιμη εγκατάσταση στο χωριό με ο,τι αυτό συνεπάγεται,

Σύμφωνα λοιπόν με τα όσα μαθαίνουμε από τους ιστορικούς κώδικες τα σπίτια στην επαρχία Μαλεβιζίου αποτελούνταν από από ένα ή το πολύ δύο ισόγεια δωμάτια και αυλή και η τιμή τους κυμαίνονταν από 10 έως 40 γρόσια ενώ η τιμή αντίστοιχων σπιτιών στην πόλη έφτανε ως και τα 850 γρόσια.

Η πίεση όμως από τους δανειστές δεν άφηνε περιθώρια επιλογής στους ραγιάδες κι έτσι έχουμε την περίπτωση του Μουσταφά Τσαούς γιος Αμπντουλλάχ, ο οποίος αγοράς σε εξευτελιστική τιμή μια μεγάλη περιουσία στο χωριό Άγιος Μύρωνας

Οι κάτοικοι του Μαλεβιζίου όμως δεν πωλούσαν μόνο τα σπίτια τους, ενδιαφέρον στοιχείο είναι το ότι καταγράφονται και πωλήσεις  αμπελιών από χριστιανούς προς μουσουλμάνους, μπορούμε ωστόσο να συμπεράνουμε πως πρόκειται για προσήλυτους οι οποίοι δεν αποκόπηκαν από τις γεωργικές ασχολίες και το χριστιανικό παρελθόν τους… εξάλλου δεν πρέπει να λησμονούμε ότι η καλλιέργεια αμπελιών δεν αρμόζει σε μουσουλμάνους λόγω της απαγόρευσης κατανάλωσης κρασιού από τον ιερό νόμο.

Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις τριών υποθέσεων αγοραπωλησίας χωραφιού στο χωριό Γάζι.

Στις δύο πρώτες ο πωλητής είναι ο ίδιος ενώ οι δύο μουσουλμάνοι αγοραστές της πρώτης καταχώρισης σημειώνονται ως μάρτυρες στη δεύτερη κατάσταση, στην τρίτη τώρα δεν σημειώνεται το όνομα του χωριού μπορούμε όμως να υποθέσουμε ότι πρόκειται για το ίδιο, καθώς στα σύνορα των χωραφιών σημειώνεται χωράφι του Οσμάν Μπεσέ, που αναφέρεται και στις τρεις καταχωρίσεις.

Ακόμα ένα στοιχείο που βοηθάει στην ταύτιση της τοποθεσίας είναι ο προσδιορισμός ενός άλλου συνόρου ως δρόμος που οδηγεί στο Ρέθυμνο, ο οποίος ακόμα και σήμερα περνάει από το Γάζι.

Στην τρίτη καταχώριση σημειώνεται ότι η περιουσία πωλείται για την εξόφληση χρέους οπότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάτι ανάλογο ίσως συμβαίνει και στις δύο άλλες υποθέσεις…η  δύσκολη οικονομική κατάσταση του πωλητή ίσως τον ανάγκασε να πουλήσει δύο χωράφια του την ίδια μέρα.

Οι αγοραπωλησίες γαιών στα εδάφη του Μαλεβιζίου καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος των καταχωρίσεων στους ιστορικούς κώδικες και εξηγούν μάλιστα πως τα εύφορα εδάφη σε συνδυασμό με την γειτνίαση της επαρχίας με τον Χάνδακα, σημερινό Ηράκλειο, ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν στη δημιουργία περιουσιών και μεγάλων τσιφλικιών.

Από τα πιο σημαντικά ήταν στο Καβροχώρι το  τσιφλίκι του Κατιρτζίογλου ο οποίος ήταν αξιωματούχος που πέτυχε μεγάλες διακρίσεις στις μάχες για την κατάληψη του Χάνδακα, σε μια εκ των οποίων έχασε τη ζωή του, ένα χρόνο πριν από την τελική παράδοση της πόλης και ανέλαβαν οι κληρονόμοι του τη διαχείριση της μεγάλης κτηματικής του περιουσίας, και όπως μας λέει όμως ο μεγάλος ιστορικός Ν. Σταυρινίδης το τσιφλίκι του έμεινε γνωστό ως Κατιρτζόγλου Μετόχι, βρίσκεται στην περιοχή του Αλμυρού ποταμού έξω από το Ηράκλειο και σήμερα ονομάζεται Σκαφιδαράς

 Στην επαρχία Μαλεβιζίου βρίσκονταν  επίσης περιουσίες αλλά και ολόκληρα χωριά τα οποία είχαν αφιερωθεί σε βακουφικά ιδρύματα – ιδρύματα αφιερωμένα σε θρησκευτικούς ή φιλανθρωπικούς σκοπούς- γι’ αυτό και και οι κάτοικοί τους αντιμετωπίζονταν ευνοϊκότερα και είχαν κάποια περισσότερα προνόμια από τους άλλους.

Πιθανότατα και το χωριό Καβροχώρι να απολάμβανε τέτοιο καθεστώς. αφού ανήκε στο Βελί Πασά, ο οποίος είχε στην κατοχή του τσιφλίκια στην ευρύτερη περιοχή του χωριού αφού από τους κώδικες φαίνεται πως είχε μετατρέψει μεγάλο μέρος της περιουσίας του, στα σύνορα της επαρχίας Μυλοποτάμου με την επαρχία Μαλεβιζίου, σε βακουφική.

Οι κάτοικοι του Καβροχωρίου φαίνεται ότι εκμεταλλεύτηκαν την ασφάλεια που τους παρείχε το βακουφικό καθεστώς για να ενισχύσουν την οικονομική τους θέση γι’ αυτό και ίσως είναι το μοναδικό χωριό στο οποίο βλέπουμε χριστιανούς να αγοράζουν από μουσουλμάνους καθώς επίσης και χριστιανή να παντρεύεται μουσουλμάνο με γαμήλια μη προκαταβαλλόμενη δωρεά 2.000 άσπρων.- γρόσσια-

Πολύτιμες πληροφορίες για το παρών κείμενο πάρθηκαν απο το βιβλίο:

«Η επαρχία Μαλεβιζίου τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας
στην Κρήτη. Κοινωνικές και οικονομικές πραγματικότητες όπως
εμφανίζονται στους Ιεροδικαστικούς Κώδικες Ηρακλείου» της Φωτεινής Χαιρέτη