Κρητικά,Χριστουγεννιάτικα κάλαντα-Βίντεο

Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου), των Θεοφανίων, ακόμη και των Βαΐων (ή Λαζάρου), με εξαίρεση εκείνων της Μεγάλης Παρασκευής που είναι κατανυκτικά.

Τα κάλαντα που προήλθαν από τις Βυζαντινές Καλένδες ανάγονται, κατά τύπο και όχι βεβαίως κατά περιεχόμενο, από το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ειρεσιώνης.

Η Ειρεσιώνη (από τη λέξη είρος, έριον που σημαίνει μαλλί προβάτου) ήταν ένα κλαδί αγριελιάς (κότινος) στολισμένο με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα), μικρά μπουκαλάκια γεμάτα κρασί, μέλι και λάδι ακόμη και μικρές σφαίρες από μέταλλο, που παρίσταναν τον Ήλιο και τη Σελήνη. Το αποτέλεσμα ήταν τόσο φανταχτερό όσο το σημερινό Χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Στην αρχαία Ελλάδα το έθιμο αυτό ήταν μια έκφραση ευχαριστίας για τη γονιμότητα του έτους που πέρασε και μια παράκληση να συνεχιστεί η γονιμότητα και η ευφορία και για το επόμενο έτος. Ήταν αφιερωμένο στη θεά Αθηνά, τον Απόλλωνα και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη).

Την εβδόμη ημέρα λοιπόν του μηνός Πυανεψιώνος (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου), παιδιά των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν ,περιέφεραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους της πόλης των Αθηνών τραγουδώντας τις καλένδες (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, λέγοντας ευχές και παινέματα για τον νοικοκύρη και παροτρύνοντάς τον να τα φιλέψει γενναιόδωρα. "Δώμα προσετραπόμεσθ’ ανδρός μέγα δυναμένοιο, ός μέγα μεν δύναται, μέγα δε πρέπει όλβιος αιεί! Αυταί ανακλίνεσθαι θύραι πλούτος γαρ άγγεα έσεισιν πολλός, συν πλούτω δέ και ευφροσύνη τεθαλυϊα, ειρήνη τ’ αγαθή` όσα δ’ άγγεα, μεστά μέν είη, κορβαίη δ’ αίεί κατά καρδόπου έρπει μάζα, νύν μέν κριθαίην εύώπιδα σησαμόεσσαν,… καί εί μέν τι δώσεις ειδέ μή, ούχ έστήξομεν ού γαρ συνοικήσαντες ένθάδ’ ήλθομεν" Στα νεοελληνικά: "Σ’ αρχοντικό εμπήκαμε μεγάλου νοικοκύρη, με λόγο που’ χει πέραση και μ’ αγαθά περίσσια… Ανοίξτε πόρτες διάπλατα να μπούν μεγάλα πλούτη, μαζί κι η θαλερή χαρά κι βλογημένη Ειρήνη. Γιομάτοι να’ ν’ οι πίθοι σας, πολλά τα ζυμωτά σας, κι ο κριθαρένιος ο χυλός με το πολύ σουσάμι. Νύφη για το μοναχογιό να κάτσει τραγουδώντας, στ’ αμάξι που το σέρνουνε τα δυνατά μουλάρια, να’ ρθεί σ’ αυτό το σπιτικό, να υφαίνει τα προικιά της. Κάθε χρονιά θε νά’ ρχομαι κι εγώ σαν χελιδόνι… Μα φέρε γρήγορα λοιπόν ό,τι είναι μας δώσεις, γιατί αλλιώς θα φύγουμε, δεν θα ξημερωθούμε". Όταν έφθαναν στο σπίτι τους κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους και την άφηναν εκεί μέχρι την ίδια ημέρα του νέου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν τη νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν ή κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την θύρα του Ιερού του Απόλλωνα περιχύνοντάς την με κρασί, κατά την εορτή των Πυανέψιων. Το έθιμο της Ειρεσιώνης καταδικάστηκε ως ειδωλολατρικό από το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου και απαγορεύτηκε με αυτή τη μορφή άσχετα αν συνεχίστηκε με διαφορετική μορφή, όπως είπαμε παραπάνω. Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανήλθε με την μορφή Χριστουγεννιάτικου και Πρωτοχρονιάτικου δένδρου από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Παρ’ όλα αυτά, το έθιμο της Ειρεσιώνης υπήρχε πάντα στην ιστορική μνήμη των Ελλήνων, γι αυτόν τον λόγο, το Χριστουγεννιάτικο δένδρο υιοθετήθηκε αμέσως.

Ορφέας Διόνυσος