Ότι αξίζει να δείτε από τη παλιά πόλη στο Ρέθυμνο

 

Γράφει η Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Με μια βόλτα στη παλιά πόλη στο Ρέθυμνο, μπορεί κανείς να αντικρίσει ακέραια, ή έστω περίπου ακέραια, όλα σχεδόν τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας.

Η αναγεννησιακή δομή, πολλά βενετσιάνικα κτίρια, ωραιότατα θυρώματα και παράθυρα, θολωτά ισόγεια, βοτσαλωτές εσωτερικές αυλές και πέτρες, σκάλες, το παλιό λιμάνι με τα κιόσκια της Τουρκοκρατίας, τα τζαμιά με τους περίτεχνους μιναρέδες, οι κρήνες με τις τούρκικες επιγραφές, όλα αυτά μαζί συνθέτουν το χαρακτήρα και το ύφος της πόλης όσο κι αν κάποια μοντέρνα και εξεζητημένα στοιχεία επιμένουν να το αλλοιώσουν. 

Ενετικό λιμάνι

Το παλιό, μικρό αυτό λιμάνι , το γνωστό «μαντράκι» όπως λέγεται στο Ρέθυμνο, ελάχιστα έχει αλλάξει από το 1300 που το έφτιαξαν οι Βενετοί κατακτητές για να προστατεύουν τις γαλέρες τους. 

Παρά τις βασικές προσθήκες και τις κάποιες αλλαγές που σημειώθηκαν με την πάροδο των χρόνων, το μαντράκι διατηρεί αναλλοίωτο μέχρι σήμερα το βενετσιάνικο χρώμα του.

Ο φάρος του λιμανιού, ο πλακοστρωμένος πεζόδρομος ακριβώς δίπλα του καθώς και πολλά από τα σπίτια που βρίσκονται εκεί έχοντας σαν θέα το λιμάνι, υπάρχουν από την εποχή της Τουρκοκρατίας στο Ρέθυμνο. Τα τούρκικα κανόνια που άλλοτε σημάδευαν τα αντίπαλα πλοία, βρίσκονται σήμερα πακτωμένα στη προβλήτα του λιμανιού με τη κάνη τους προς τα κάτω για να δένουν οι ψαρόβαρκες.

Φορτέτσα 

Από το περίφημο κάστρο που άρχισαν να χτίζουν στο Ρέθυμνο οι Ενετοί το 1573, σήμερα σώζονται, σε άριστη μάλιστα κατάσταση, τα τείχη και οι προμαχώνες του.

Επίσης, στη βόρεια πλευρά του κάστρου σώζονται ακόμα τα ερείπια του Διοικητηρίου, που κάποτε ήταν ένα εκπληκτικό αρχοντικό με 49 πόρτες και 81 παράθυρα! Δίπλα στο Διοικητήριο βρίσκονται τα ερείπια κάποιων αποθηκευτικών χώρων, κάτω από τους οποίους σώζονται σε καλή κατάσταση οι δεξαμενές του κάστρου ενώ στο κέντρο του ίδιου χώρου υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου την οποία οι Τούρκοι μετέτρεψαν σε τζαμί προσθέτοντας της ένα εντυπωσιακό τρούλο που σώζεται ακέραιος καθώς και ένα μιναρέ ο οποίος όμως έχει καταρρεύσει.

Στην ανατολική άκρη του κάστρου υπάρχει ακόμα η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, ρώσικης κατασκευής, μοναδικό απομεινάρι της σύντομης παρουσίας των Ρώσικων στρατευμάτων στο Ρέθυμνο από το 1897 έως και το 1909.


Οι τρεις μεγάλοι δρόμοι

Σε ολόκληρο το Ρέθυμνο τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας, πρωτεύοντα ρόλο έπαιζαν τρεις, μεγάλου μήκους, δρόμοι:

«Η Μεγάλη Ρούγα», σημερινή οδός Εθνικής Αντιστάσεως, «το Μακρύ Στενό», σημερινή οδός Νικηφόρου Φωκά, και ο παραλιακός «Δρόμος της Άμμου», σημερινή οδός Αρκαδίου.
Η Μεγάλη Ρούγα
Στο Ρέθυμνο κάποτε όλη η εμπορική κίνηση της πόλης ήταν συγκεντρωμένη στο δρόμο της Μεγάλης Ρούγας καθώς εδώ κυρίως βρίσκονταν τα μαγαζιά και οι αποθήκες των πραματευτάδων και των επαγγελματιών.

Στη μικρή πλατεία που σχηματίζεται στο εσωτερικό της Μεγάλης Πόρτας, που ακούγεται και σαν Μικρή Αγορά, γίνονταν ακόμα όλες οι εμπορικές συναλλαγές κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας αλλά και μέχρι τα πρόσφατα χρόνια ενώ εδώ επίσης ήταν συγκεντρωμένα κι όλα τα σαμαράδικα και τα πεταλάδικα καθώς και ο χώροι σταύλισης των ζώων. .

Στη Μεγάλη Ρούγα υπήρχε ακόμα το Τζαμί της Μεγάλης Πόρτας, αφιερωμένο στη Βαλιδέ Σουλτάνα, μητέρα του Σουλτάνου Ιμπραϊμ Χαν, στα χρόνια του οποίου κατακτήθηκε το Ρέθυμνο αλλά και τα δυο μεγαλύτερα μοναστήρια στο Ρέθυμνο, ο Άγιος Φραγκίσκος και η Παναγία -Santa Maria- των Δομινικανών

.

Το Μακρύ Στενό

Ο δεύτερος μεγάλος δρόμος στο Ρέθυμνο, το Μακρύ Στενό, σημερινή οδός Νικηφόρου Φωκά, διαχωρίζει τη πόλη από τα βόρια στα νότια.

Σε όλο το μήκος του υπάρχουν αρκετές ενδείξεις σπιτιών από την εποχή της Ενετοκρατίας όμως αργότερα ο δρόμος αποτέλεσε το κύριο άξονα της τουρκικής συνοικίας στο Ρέθυμνο. 

Σε πάροδο του δρόμου τούτου υπάρχει κτίριο που με επιγραφή αναφέρεται στην ίδρυση του τουρκικού Παρθεναγωγείου το έτος 1796, ενώ λίγο παρακάτω βρίσκεται ο ναός της «Κυράς των Αγγέλων» ή «Μικρή Παναγία» όπως ακούγεται σήμερα συγκρινόμενη με τη «Μεγάλη Παναγία» το μητροπολιτικό ναό του Ρεθύμνου.

Η «Κυρά των Αγγέλων» οικοδομήθηκε τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας και ήταν αφιερωμένη στην αγία Μαρία Μαγδαληνή του τάγματος των Δομινικανών Μοναχών, στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας δόθηκε στους χριστιανούς για τις λατρευτικές τους ανάγκες αλλά λίγο αργότερα ο Χουσεϊν Πασάς τη μετέτρεψε σε τζαμί παραχωρώντας στους Χριστιανούς ένα άλλο μικρότερο ναό στη θέση της .

Ο Δρόμος της Άμμου

Ο τρίτος μεγάλος δρόμος που έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας στο Ρέθυμνο, η παραλιακή sabbionara, περιελάμβανε μερικά από τα ωραιότερα και μεγαλύτερα μέγαρα της πόλης τα οποία ο περιηγητής R. Pococke τα είδε εκατό χρόνια μετά τη τούρκικη κατάληψη, το 1745, να σώζονται ακέραια στο μεγαλύτερο μέρος τους. 

Η μετατόπιση όμως του αρχικού παραλιακού δρόμου βορειοανατολικά και η προσθήκη οικοδομικών τετραγώνων, μετέτρεψαν τη sabbionara στο πιο κεντρικό μέχρι σήμερα δρόμο της πόλης στο Ρέθυμνο, την οδό Αρκαδίου- ή οδό Τσάρου μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα- γι’ αυτό και μέχρι σήμερα ακούγεται «Μεγάλη Αγορά.»

Η Πλατεία των Τεσσάρων Μαρτύρων

. Η πλατεία των Τεσσάρων Μαρτύρων στο Ρέθυμνο πήρε το όνομα της από το Μανουήλ, το Νικόλαο, το Γεώργιο και τον Αγγελή Ρέπετζη, τέσσερις νέους που κατάγονταν από τις Μέλαμπες, ένα μικρό χωριό έξω από το Ρέθυμνο, και οι οποίοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι σε μια μάχη όμως αντί να αλλαξοπιστήσουν προτίμησαν να τους κόψει ο δήμιος το κεφάλι. Μια σειρά θαύματα που λέγεται ότι ακολούθησαν μετά από το μαρτυρικό θάνατο τους, ήταν οι αιτία που οι Ρεθυμνιώτες έχτισαν προς τιμήν τους το ναό των Τεσσάρων Μαρτύρων που αργότερα αντικαταστάθηκε από το μεγάλο που υπάρχει σήμερα.

Όλοι οι δρόμοι λοιπόν που οδηγούν στο Ρέθυμνο καταλήγουν στη πλατεία των Τεσσάρων Μαρτύρων, έξω ακριβώς από τη πύλη Γκουάρα Πίσω από αυτή τη πύλη δεσπόζει η παλιά πόλη του Ρεθύμνου με όλη της τη μεγαλοπρέπεια.
Η Βενετσιάνικη Λότζια.

Στην οδό Αρκαδίου και Κ. Παλαιολόγου της πλατείας των Τεσσάρων Μαρτύρων, ή αλλιώς στη piazza των Βενετών, κτίστηκε στα μέσα του 16ου αιώνα η βενετσιάνικη Λότζια, ένα κομψό κτίριο όπου συναντιόνταν οι Βενετοί άρχοντες και συζητούσαν τις υποθέσεις τους ή διασκέδαζαν.. Αμέσως μετά τη τούρκικη κατάληψη μετατράπηκε σε τζαμί από τον Κιουτσούκ Χατζή Ιμπραϊμ Αγά και στη βάση του προστέθηκε μιναρές με κρήνη καθώς και σχετική επιγραφή. Ο μιναρές κατεδαφίστηκε το 1930 ως ετοιμόρροπος αλλά η επιγραφή του σώθηκε και φυλάσσετε στο Ρέθυμνο, στη Κεντρική Βιβλιοθήκη. 
Κρήνη Ριμόντι

Σε μια εσοχή της νοτιοδυτικής γωνίας του ίδιου δρόμου της πλατείας των Τεσσάρων Μαρτύρων, βρίσκεται από το 1588 τουλάχιστο η περίφημη κρήνη Ριμόντι, μια μνημειακή κρήνη με τρεις λεοντοκεφαλές από τα στόματα των οποίων συνεχίζει έως ακόμα και σήμερα να τρέχει νερό.

Η κρήνη Ριμόντι είναι η παλιότερη κρήνη που τροφοδοτούσε το Ρέθυμνο με τα νερά της πηγής του Αι- Γιάννη του Προδρόμου και η επισκευή της το 1626 ήταν και η αφορμή που τη συνέδεσε με το όνομα του τότε ρέκτορα Alvise Rimondi
Τζαμί Νεραντζέ

Στο τέλος της οδού Βερνάδου, νότιας της Πλατεία των Τεσσάρων Μαρτύρων ή Μεγάλης Πλατείας βρίσκεται το Τζαμί Νεραντζέ. Το κτίριο ξεκίνησε τη καριέρα του ως ενετική εκκλησία αφιερωμένη στη Σάντα Μαρία αλλά το 1657 μετατράπηκε σε τζαμί αποκτώντας τότε τη θαυμάσια στέγη με τους τρεις τρούλους και το πιο ψηλό μιναρέ σε ολόκληρο το Ρέθυμνο. Ο μιναρές σώζεται μέχρι σήμερα προσφέροντας τη πιο ωραία θέα σε όλη τη πόλη, δυστυχώς όμως απαγορεύεται να ανεβαίνουν πάνω μια κι όπως λέγεται δεν είναι και πολύ σταθερός. 

Το 1925 το κτίριο βαφτίστηκε σε εκκλησία του Αγίου Νικολάου όμως ουδέποτε λειτούργησε και σήμερα στεγάζει το ωδείο Ρεθύμνου.

Η πλατεία Μητροπόλεως και ο Μητροπολιτικός ναός.

Από το 1850 έως και το 1950 η πλατεία Μητροπόλεως υπήρξε το πνευματικό κέντρο στο Ρέθυμνο και στο κέντρο της σύγχρονης πλατείας υπάρχει ο Μητροπολιτικός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου που στο περίβολο του βρίσκονταν όλα τα πνευματικά ιδρύματα της πόλης από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα.

Ο Μητροπολιτικός ναός θεμελιώθηκε το Νοέμβριο του 1844, όπως αναγράφεται και στην επιγραφή που έχει εντοιχιστεί στη νότια εξωτερική πλευρά του , κι ήταν μια τρίκλιτη βασιλική της οποίας το μεσαίο κλίτος ήταν αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου, το αριστερό στους Τρεις Ιεράρχες και το δεξιό στους Αγίους Αποστόλους.

Επειδή όμως ο ναός υπέστη φθορές με το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, γι΄ αυτό κατεδαφίστηκε το 1956 μαζί με τα παρακείμενα κτίσματα και ανοικοδομήθηκε ξανά σύμφωνα με το πρότυπο του ναού της Ευαγγελίστριας της Τήνου.

Ο ναός της Αγίας Βαρβάρας. 

Εκατό μέτρα Β.Δ. της Μητρόπολης στο Ρέθυμνο, στην οδό Αγίας Βαρβάρας, βρίσκεται ο ομώνυμος ιστορικός ναός, στενά συνδεδεμένος με την ιστορία της πόλης. Κτίστηκε το 1885, στη θέση παλαιότερου ναού -στο όνομα πάλι της ίδιας Αγίας- που εμφανίζεται στους βενετσιάνικους χάρτες από το 1613. Ο ρυθμός του είναι σταυροειδής με τρούλο και από το 1898 έως και το 1907 είχε παραχωρηθεί στις ρώσικες δυνάμεις κατοχής για την εκτέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων τους. 
Η Βιβλιοθήκη στο Ρέθυμνο

Στο περίβολο του ναού της Αγίας Βαρβάρας, στο χώρο που από τα μέσα του περασμένου αιώνα στεγάζονταν το Παρθεναγωγείο της πόλης, στεγάζεται από το 1945 η Βιβλιοθήκη στο Ρέθυμνο. Η πρώτη μεγάλη δωρεά έγινε το 1879 από τον επιφανή Ρεθυμνιώτη Εμμανουήλ Βιβιλάκη, αποτελούμενη από 700 περίπου τόμους αξιόλογων εκδόσεων ενώ σημαντική υπήρξε και η προσφορά του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου στο Ρέθυμνο κατά την περίοδο 1887-1920. 

Η Βιβλιοθήκη διαθέτει επίσης μια σημαντική σειρά παλαιότυπων που χρονολογούνται από το 1498, ένα αξιόλογο ιστορικό αρχείο από το 19ο έως τις αρχές του 20ου αιώνα, μια μοναδική συλλογή τοπικών κυρίως εφημερίδων από το 1881 μέχρι και σήμερα, πολλές προσωπικές δωρεές και περισσότερους από εκατό τριάντα χιλιάδες τόμους βιβλίων.
Πλατεία Νομαρχίας

Στη πλατεία Νομαρχίας, που έφερε στις αρχές του 20ου αιώνα το όνομα Σκρυδλώφ προς τιμή του Ρώσου ναύαρχου των Μεγάλων Δυνάμεων και σήμερα το όνομα Ηρώων Πολυτεχνείου, το πρώτο που τραβά τη προσοχή είναι το νεοκλασικό κτίριο που δεσπόζει επιβλητικά σε όλη τη περιοχή. Το κτίριο αυτό άρχισε να οικοδομείται στις αρχές της δεκαετίας του 1840 και ολοκληρώθηκε λίγο πριν το 1870. 

Στην αρχή χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση κρατικών υπηρεσιών, έπειτα σαν έκτατη κατοικία του πρίγκιπα Γεώργιου και μετά το 1906 ως Νομαρχία ενώ μέχρι πρόσφατα στεγάζονταν εκεί όλες οι υπηρεσίες της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ρεθύμνου.
Νεώτερος Καθολικός Ναός

Στη γωνία των οδών Μεσολογγίου και Σαλαμίνος( η οδός Σαλαμίνος καταλήγει κοντά στον οικισμό του παλιού Καστελιού,-Castel Vecchino-δίπλα στο βενετσιάνικο λιμάνι όπου και συγκλίνουν οι τρεις μεγάλοι δρόμοι της πόλης με τις παρόδους τους- βρίσκεται ο νεώτερος καθολικός ναός που είναι αφιερωμένος στον Άγιο Αντώνιο της Παδούης. Κτίστηκε για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των χριστιανών του καθολικού δόγματος στο Ρέθυμνο μια και ο Άγιος Φραγκίσκος χρησιμοποιήθηκε κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας σαν πτωχοκομείο.

Ο νεώτερος ναός ανοικοδομήθηκε το 1897 δίπλα στο παλιό , ανακαινίστηκε το 1980 και είναι ένα θαυμάσιο νεοκλασικό κτίριο.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο .

Ακριβώς απέναντι από τη πύλη της Φορτέτσας στο Ρέθυμνο, σε ένα μεγάλο πέτρινο οίκημα που κάποτε στέγαζε τις τούρκικες φυλακές, στεγάζεται από το 1989 το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης. Ιδρύθηκε το 1887 από το νεοσύστατο τότε Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο του Ρεθύμνου και μετά την απελευθέρωση περιήλθε στην Αρχαιολογική υπηρεσία της Κρήτης. Σήμερα υπάγεται στην Κ.Ε΄ Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, έχει στελεχωθεί με επιστημονικό και ειδικευμένο προσωπικό και θεωρείται ίσως το ωραιότερο και καλύτερα οργανωμένο μουσείο της Κρήτης. Το επιβλητικό πέτρινο κτίριο διατηρεί εξωτερικά την αρχική μορφή του ενώ εσωτερικά έχει υποστεί πολύ προσεκτική διαμόρφωση ώστε να προβάλλονται οι αρχαιολογικοί θησαυροί του με τρόπο που να αναδεικνύεται η αξία τους.

Στην έκθεση του Μουσείου μπορούμε να δούμε ευρήματα όλων των προϊστορικών και ιστορικών περιόδων στο Ρέθυμνο ενώ τα παλαιότερα εκθέματα είναι τα Νεολιθικά αγγεία, εργαλεία, ειδώλια και όστρακα από τα σπήλαια.

Το Λαογραφικό μουσείο.

Σε ένα Ενετικό αρχοντικό στην οδό Βερνάρδου 30, στεγάζεται το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο στο Ρέθυμνο στο οποίο έχουν συγκεντρωθεί με μεγάλη ευαισθησία και εκτίθενται εκατοντάδες αντικείμενα λαϊκής τέχνης:

Υφάσματα, παλιές φωτογραφίες, ιστορικά έγγραφα, καρτ-ποστάλ, νομίσματα, μουσικά, όργανα, παραδοσιακά εργαλεία και γενικά κάθε αντικείμενο καθημερινής ζωής στο Ρέθυμνο από την εποχή της Κρητικής Πολιτείας και έπειτα.

Λαογραφική Συλλογή του Λυκείου Ελληνίδων.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή από κεντήματα και υφαντά, τοπικές ενδυμασίες, κοσμήματα και διάφορα αντικείμενα οικιακής χρήσης. Επίσης, το Λύκειο Ελληνίδων στο Ρέθυμνο, διοργανώνει κάθε καλοκαίρι, στις 21 Ιουνίου, τη γιορτή του Κλήδονα, όπου αναβιώνει ο τρόπος με τον οποίο γιορτάζει ο λαός το πέρασμα του από την άνοιξη στο καλοκαίρι.

Πολύτιμες πληροφορίες για το παρόν κείμενο πάρθηκαν από το βιβλίο του Μιχάλη Τρούλη «ΡΕΘΥΜΝΟ ΙΣΤΟΡΙΑ- ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ-ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΖΩΗ» καθώς και το βιβλίο του Στέφανου Γ. Ψημένου «ΑΝΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗ ΚΡΗΤΗ.»