Αγία Παρασκευή, η εκκλησία του Ηρακλείου με τη χιλιόχρονη ιστορία

 

Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτάκη

 

Όλοι οι Ηρακλειώτες γνωρίζουμε το μικρό ναό της Αγίας Παρασκευής που βρίσκεται στην οδό Μονής Καρδιωτίσσης στο Καμαράκι, λίγοι ωστόσο γνωρίζουν πως ο ναός έχει ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων, όντας μία από τις παλιότερες εκκλησίες του Ηρακλείου, ήδη από τη Βυζαντινή Περίοδο, η οποία ωστόσο δεν ήταν αφιερωμένη στην Αγία Παρασκευή αλλά στην Παναγία με το επίθετο «Μανωλίτισσα εις το ξώπορτο». Δηλαδή τη μητέρα της Παναγίας

Ο ναός έχει συνδεθεί άρρηκτα με την ιστορία της Πλατιάς Στράτας, όνομα που είχαν δώσει οι Ηρακλειώτες στη σημερινή λεωφόρο Καλοκαιρινού, και με την ιστορία ολόκληρης της πόλης.

Η εκκλησία αναφέρεται ως «Μανωλίτισσα εις το Ξώπορτο» στον πρώτο κατάλογο των εκκλησιών ο οποίος συντάχθηκε το 1320, με την αναφορά ότι προϋπήρχε του 1266. Ήταν δίκλιτη, με το ένα κλίτος αφιερωμένο στην Παναγία και το δεύτερο κατά πάσα πιθανότητα στην Αγία Παρασκευή και τον Άγιο Στυλιανό.

Η εκκλησία αναφέρεται επίσης σε όλους τους μεταγενέστερους καταλόγους της πόλης, όπως εκείνος του Ελβετού στρατιωτικού Χανς Ρούντολφ Βερμίλερ. Ανάμεσα στα ονόματα με τα οποία περιγράφεται είναι το Chera Manolitissa (Κυρά Μανωλίτισσα) και το Santa Maria Manoglitissa, ή S. Maria della Carita (Παναγία του Ελέους).

Όπως αναφέρει η αρχαιολόγος Λιάνα Σταρίδα με την άλωση της πόλης από τους Τούρκους ο ναός δε μεταβλήθηκε σε τέμενος, όπως συνέβη με όλες σχεδόν τις εκκλησίες της πόλης, αλλά χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτική αποθήκη και εργαστήριο των βομβιστών (κουμπαρατζήδες).

Παραδόθηκε στη χριστιανική κοινότητα επί των ημερών του χριστιανού γενικού διοικητή Κρήτης Ιωάννη Φωτιάδη πασά (1879-1885), που διορίστηκε μετά τη Σύμβαση της Χαλέπας του 1878.