Τα 12 αρχοντόπουλα της Κρήτης- Ένα σημαντικό χειρόγραφο από τα αρχεία του Δικηγορικού Συλλόγου Ρεθύμνου

 

Της Ρίκης Ματαλλιωτάκη

 Το  Μάιο του 1994, στη βιβλιοθήκη όπου φυλάσσονται τα αρχεία του Δικηγορικού Συλλόγου Ρεθύμνου, επισημάνθηκε χειρόγραφο που από τον τύπο των γραμμάτων  και το είδος του χαρτιού του φαίνεται ότι είναι γραμμένο το αργότερο στις αρχές  του 19^ου αιώνα, αλλά το πιθανότερο είναι να έχει αντιγραφεί από κάποιο παλαιότερο αντίγραφο.

Το χειρόγραφο ενδέχεται να ανήκει σε κάποιον παλιό δικηγόρο και ήρθε στο Δικηγορικό Σύλλογο μαζί με την βιβλιοθήκη του, ή ίσως και να περισυλλέχτηκε κατά τον βομβαρδισμό του Ρεθύμνου από τους Γερμανούς μαζί με άλλα έγγραφα.

 

Ολόκληρο το χειρόγραφο αποτελείται από τέσσερα μέρη:

Το πρώτο αναφέρεται στην κατάληψη της Κρήτης από τους Άραβες- Σαρακηνούς, το δεύτερο στην αρχαία ιστορία της Κρήτης, το τρίτο στην ανακατάληψη της από τους Βυζαντινούς, και το τέταρτο είναι ο περίφημος»ορισμός»  ή «χρυσόβουλο» του Αυτοκράτορα Αλεξίου του Κομνηνού σχετικά με την αποστολή , την εγκατάσταση και την διανομή των γαιών της Κρήτης στις δώδεκα οικογένειες Αρχοντόπουλων, σταλμένων από την Κωνσταντινούπολή.

Στο παρόν χειρόγραφο όμως, οι δώδεκα αρχοντόπουλοι, «όπου ήλθασεις εις την πόλη( του Χάνδακα) μετά των συγγενών αυτών, εις τιμήν και συντροφίαν του βασιλέως του θιού, οι οποίοι έμειναν εις την Κρήτην και εμοίρασεν ντους εις τον τόπον αυτής, είναι οι τοιούτοι δώδεκα».

Οι οικογένειες:

 1 Φωκάδες εκ του μέρους της Μονής του Στουδίτου: - η παρούσα μονή Κων/λεως ιδρύθηκε το 463 και ανήκε αφιερωματικά στον Ιωαννη τον Πρόδρομο- Ιωάννης, Λέων, Ιάκωβος, Ανδρέας, Αλέξιος, Νικηφόρος, Μιχαήλ, Βάρδας. Οι άνωθεν Φωκάδες ονομάστηκαν κατόπιν από τους Βενετούς Καλλέργηδες για το καλό που έκαμε ο μεταγενέστερος αυτών Αλέξιος(συνθήκη ενετικής δημοκρατίας και Αλεξίου Καλλέργη) ως πρόσθετη τιμή που τους εδώθηκε μαζί με άλλες πολλές.

 

2 Σκορδίληδες εκ μέρους της Μονής του Αγιίου Ευθυμίου: Μαρίνος, Ιωάννης, Μιχαήλ, Γεώργιος, Βάρδας, Μανουήλ, Γαβριήλ, Κώνστας, Νικηφόρος, και από τους άνωθεν είναι όλοι οι κάτωθι γενεαί:

Πάτεροι, Καψοκαλύβοι, Ψαρομηλήγκοι, Λουγκίνοι, Κυρανόπουλοι, Σαρακινοί, Φινόκαλοι, Μαραφαράρηδες, Παπαδόπουλοι, Κόντες, Φούμηδες, Σεβαστοί, Τραχινοί, Νομικοί, Βασιλόπουλοι, και Πεζουλόκαλοι.

 3 Γαβαλάδες εκ του μέρους της Μονής των Αγίων Αποστόλων: Φίλιππος, Ιωάννης, Γεώργιος, Σήφης, Αντώνιος και Μαρόνος.

 4 Αρκολέοι εκ του μέρους της Μονής του Αγίου Φωκά: Θωμάς, Κώνστας, Αντώνιος, Βλάσσιος, Θεόδωρος, Σπυρίδων, Ελευθέριος και Νικόλαος. Κατά το χειρόγραφο οι άνωθι ονομάστηκαν  Αρκολέοι διότι ο πρώτος της «λακοψε» τον    Λέων τον Αποστάτη δια την δούλεψη και την αγάπην της βασιλείας,

 5 Χορτάτζηδες εκ του μέρους της Μονής του Αγίου Μηνά: Ευστάτιος, Μιχαήλ, Γεώργιος, Φώτιος, Παύλος, Μηνάς, Κωνσταντίνος.

 6 Μουσούρηδες εκ του μέρους της Μονής του Μακαριστού: Λέων, Σαμάτης, Μανουήλ, Νικόλαος και Βασίλειος, Πάλι, κατά το χειρόγραφο, οι άνωθι ονομάστηκαν Μουσούροι διότι ο πρώτος τους έμβηκε εις την Μολδοβλαχία όταν έκαψαν τους Βλάχους.

 7 Βαρούχηδες: Κωνσταντίνος , Πολύκαρπος, Ιωάννης, Αλέξιος και Νικηφόρος.

 8 Μελισσηνοί εκ του μέρους της Μονής του Αγιου Ρωμανού: Ανδρέας, Δημήτρης, Βασίλειος, Θεόδωρος, Κοσμάς, Παντολέων, Ιωάννης, Δαμιανός και Ρωμανός.

 9 Λατίνοι εκ του μέρους των Μουρτάρων: Λουκάς, Θεόδωρος, Αρμένιος, Γρηγόριος, Φίλιππος και Νικόλαος.

10 Αργυρόπουλοι- Αγιοστεφανίτες, εκ του μέρους της Μονής του Αγιου Στεφάνου : Νικηφόρος, Ιωάννης, Στέφανος, Γεώργιος, Νικόλαος, Βασίλειος, Μηνάς, Νικηφόρος.

Οι άνωθι ονομάστηκαν Αργυρόπουλοι και Αγιοστεφανίτες διότι  «ο βασιλεύς το Μακεδών, δια το σημάδι όπου είδε, ετύπωσε ένα αετόν αργυρόν εις τα φλάμπουρα του και ονομάσθη Αργυρόπουλος, και όταν πάλιν εσυγχώρεσε του υιού του, του Λέοντος, δια την συκοφαντίαν του Σαιλαβερίνου, και έχρισε τον βασιλέαν, τον εστεφάνωσε με το στεφάνι της  Υπεραγίας Θεοτόκου των Βλαχερνών, και ονόμασε τον υιόν Στεφανίτου τον Πορφυρογέννητον «.

 11 Βλαστοί εκ του μέρους της Μονής της Αγίας Ιουλιανής: Δημήτριος, Στέφανος, Συμεών, Ιωάννης, Προκόπιος, Μανουήλ, Μαρίνος, Γεώργιος.

 Οι επαρχίες

 

Οι επαρχίες και τα γονικά των δώδεκα ειρημένων αρχοντόπουλων, πάλι κατά το ίδιο χειρόγραφος, διαφαίνονται καθαρά και πιστοποιούνται από την υπογραφή του Μεγάλου Δούκα της Κρήτης μέσα από το γράμμα που ορίζει και καθορίζει συν τοις άλλοις και τα εξής:

«… Έχοντες δε οι ειρημένοι άρχοντες, οι στρατιώται και λαμβάνοντες συν αυτούς, τόπους και επαρχίας μετά των διαδόχων αυτών δια της  δουκικής εξουσίας ημών, από τώρα και έμπροσθεν  με τα μέρη των ή την εξ αυτών και έμπροσθεν με τα μέρη των την εξ αυτών παντοία λαμβάνοντας πρόσοδον, κρατώντας και ποιούντας τους ορισμούς του κραταιού και αγίου Βασιλείου ημών και των αυτώ διαδόχων και της δουκικής εξουσίας,  και ουδείς της εξ ημών εξουσίας να μην εναντιωθεί ποτέ εις τας αυτάς καβαλλαρίας,(ιπποτικό φέουδο) και τοπαρχίας (περιοχή μικρής σχετικά έκτασης) αυτων των ειρημένων αρχόντων  εγένετο το παρόν γράμμα και εδόθη  εις τους αυτούς άρχοντας δι’ ασσφάλεια πάντων των άνω. Αμήν.

Εν μηνί Σεπτεμβρίω και Ιανουαρίοθυ

Αρπέ-1185

Κομνηνός, ο Μέγας Δούκας της νήσου Κρήτης και εξάδελφος του ενδόξου βασιλέως ημών φια της δουκικής εξουσίας έγραψα».

 

ΟΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ

Αναφορά του Μπουεντελμόντι

 Αναφορά τούτων των οικογενειών γίνεται και από τον Χριστόφορο Μπουεντελμόντι (Ένας γύρος της Κρήτης στα 1415) όπου αναφέρονται οι Χορτάτσηδες, οι Μελισσηνοί, οι Λιγνοί, οι Βλαστοί, οι Κλάδοι, οι Σκορδίληδες, οι Αρκολέοι και οι Λατίνοι, και τους οποίους αποκαλεί  «Ρωμαίους» και αναφέρει το ιστορικό της εγκατάστασης τους στην Κρήτη