ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ-Η ΡΑΧΟΚΟΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ–.

Γράφει η Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Όταν έγραφα το παρακάτω κείμενο  όσοι αναφέρονται μέσα του ήταν ζωντανοί, σήμερα δυστυχώς είναι όλοι εκλιπόντες. 

Ωστόσο τα λεγόμενα τους δεν τα μεταφέρω σε παρελθόντα χρόνο αλλά τιμής ένεκεν τα αφήνω ως έχουν όπως ακριβώς τιμής ένεκεν αναδημοσιεύω και το κείμενο που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά πριν κάμποσα χρόνια στο περιοδικό ΣΤΙΓΜΕΣ που σίγουρα θα θυμούνται όλοι οι Κρητικοί. 

Θα μπορούσε να πεί κανείς ότι μοιάζουν με τις  οχτώ νότες   που πάνω τους στηρίζεται ο οποιοσδήποτε θέλει να ακολουθήσει στο μαγικό κήπο της ψυχικής ευδαιμονίας που οδηγούν..Θα μπορούσε επίσης ανεπιφύλακτα να πεί ότι είναι οι ίδιοι αυτοπροσώπως οι νότες της μουσικής,της κρητικής μουσικής όμως,που πάνω τους στηρίζεται ασφαλώς ολάκαιρο το οικοδόμημα της κρητικής μουσικής παράδοσης,της μοναδικής δημοτικής μουσικής εν εξελίξει σε όλη την Ελλάδα...Η ραχοκοκαλιά της δηλαδή..

Εκείνο που ίσως δεν θα μπορούσε να πεί,εκείνο για το οποίο ίσως  θα μπορούσε να αναρωτηθεί,είναι το πως αυτοί οι άνθρωποι,μαζί με κάποιους άλλους επίσης μεγάλους, εκλειπόντες δυστυχώς,κατάφεραν σε μια εποχή που ότι μόνο παρείχε  ήταν δυσκολίες, να κατορθώσουν πράγματα που όλοι εμείς που ζούμε στην σημερινή,γεμάτη από ευκολίες εποχή,δεν θα μπορούσαμε ούτε καν να διανοηθούμε ότι θα καταφέρναμε.Η απάντηση τους κοινή.Σχεδόν σε όλα τα παρακάτω κείμενα των μεγάλων κρητικών καλλιτεχνών που χάραξαν ανεξίτηλα  με την παρουσία τους την πορεία της κρητικής μουσικής ,υπάρχει μέσα η  λέξη ψυχή...Υπάρχει για να αποδυκνείει ότι εκείνος που ακολουθεί την ψυχή του δεν λαθεύει ποτέ..

                                              ΡΜ

ΝΙΚΟΣ ΜΑΝΙΑΣ

Γεννήθηκα το 1931 στη Επισκοπή Ρεθύμνης κι ήμουν το τελευταίο παιδί μιας επταμελούς οικογένειας με μουσική παράδοση.Στα δεκαέξη μου ένας θείος μου με παροτρύνει να ασχοληθώ με την μουσική και μάλιστα μου αγοράζει μια λύρα που εγώ όμως με την σειρά μου την εγκαταλείπω για να ασχοληθώ με το λαούτο που υπηρετώ ευλαβικά μέχρι σήμερα με μουσικά ακούσματα μεγάλων κρητικών καλλιτεχνών όπως ο Γ.Μαρκογιάννης.

Η πρώτη μου δημόσια εμφάνιση γίνεται σε   ένα γάμο το 19447 στην Επισκοπή, ακριβώς την ίδια χρονιά που εισχώρησα και μέσα στην μαγεία της μουσικής,στα δεκαέξη μου χρόνια δηλαδή, με λυράρη το Κυριάκο Μαυράκη.Αυτό ήταν και η αρχή μιας μεγάλης πιστε’υω μετέπειτα επαγγελματικής σταδιοδρομίας.Στην αρχή συνεργάστηκα με καταξιωμένους καλλιτέχνες όπως ο Θανάσης Σακορδαλός,ο Γ.Μαρκογιάννης,ο Γ.Σταματογιανάκης κ.α Ομως σταθμός στην  πορεία μου ήταν η γνωριμία μου με τον Κώστα Μουντάκη το 1953 σε ένα πανηγύρι στον Κουρνά Αποκορώνου απ΄όπου ξεκινά μια 25ετής συνεργασία Το 1960 μάλιστα  πήγαμε μαζί και στην Αμερική με το υπερωκειάνειο «ΟΛΥΜΠΙΑ» όπου και παραμείναμε για εφτά ολόκληρους μήνες σε μια περιοδείο που είχχε μεγάλη επιτυχία΄Μετά από αυτό το ταξίδι ακολούθησαν άλλα τρία πάλι με το Κ. Μουντάκη και πάλι με την ίδια επιτυχία Ταξίδεψα βέβαια πολλές φορές και με άλλους καλλιτέχνες όπως ο Ν Σωπασής, ο Λ.Κλάδος,ο Ν.Ξυλούρης,ο Β. Σκουλάς,και άλλους πολλούς επίσης.Ισως πρέπει να σου πω ότι έφτασα μέχρι και την Χαβάι όπου και δίδαξα την τέχνη του λαούτου σε εκεί Ελληνόπουλα,κάτι που για πρώτη φορά έκανε  Κρητικός καλλιτέχνης.Στη Χαβαι ξαναγύρια το 1968 με το συγκρότημα Βρακοφόρων και τον τότε πρόεδρο Μιχάλη Λεφάκη για να συμμετέχουμε σε εκδηλώσεις.

Εκτός από την Αμερική ταξίδεψα φυσικά και σε πολλά μέρη της Ευρώπης όπως την Ισπανία,το Βέλγιο,την Γερμανία,την Ολλανδία, την Αυστρία,αλλά ταξίδεψα και στην Αυστραλία επίσης και γενικά παντού όπου υπήρχαν Ελληνες της διασποράς.

Το πρώτο μου προσωπικό δίσκο τον δισκογράφησα το 1954 και από κεί και μετά δισκογράφησα άλλους 30 μικρούς δίσκους των 45 στροφών και 12 μεγάλους των 33 στροφών.Μερικοί από αυτούς όπως το «Πες μου το γιάντα με χτυπάς» «Αμέτε με στην εκκλησιά» «Νυχτοπούλι» και άλλοι έγιναν σταθμοί στην ιστορία της κρητικής μουσικής

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ   ΣΤΑΜΑΤΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ

Εχω κιόλας συμπληρώσει μισό αιώνα γόνιμης πιστεύω καλλιτεχνικής προσφοράς στην Κρητική, μουσική δημιουργία και παράδοση.Μισό αιώνα πιστεύω γλέντισα και διασκέδασα την Κρήτη αλλά και τους όπου γης Κρητικούς,σε χιλιάδες ώρες γνήσιου πανηγυριού και αυθόρμητου γλεντιού όπου πρωταγωνιστούσε όχι η δική μου παρουσία φυσικά αλλά η παρουσία της λύρας.Εζησα και βίωσα την ομορφιά και την μαγεία χιλιάδων ωρών  από ατέλειωτα νυχτοξημερώματα σε χωριά και γειτονιές της Κρήτης κάτι που είναι όχι μόνο δύσκολο αλλά σπάνιο,αν όχι εντελώς απίθανο,να το ζήσει κανείς σήμερα.Ηταν εντελώς άλλες,διαφορετικές εποχές τότε,εντελώς..Γιαυτό κιόλας δεν κατηγορώ τα σημαρινά παιδιά,τους σημερινούς καλλιτέχνες σχετικά με όλα όσα τους ακούγονται.Ο καθένας δίνει ότι ακριβώς του δίνει ό χρόνος στον οποίο συμπέφτει να διανύει τον δικό του προσωπικό χρόνο.Κι αυτά πιστεύω πως δίνουν ότι ακριβώς τους δίνει ετούτη η ξερή,σημερινή εποχή που ζούμε όλοι μας.Αν και είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν και παιδιά που ασχολούνται με την λύρα κι έχουν γνήσια καλλιτεχνική στόφα και θα δείτε ότι κάποια μέρα θα πάνε μπροστά.Είμαι σίγουρος..

Εγώ γεννήθηκα το 1931,στ΄Ακούμια της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου,εποχές δύσκολες όπως καταλαβαίνεις.Δεν με έκαμψε όμως η δυσκολία σε ότι είχα αποφασίσει πως ήθελα να κάνω,σε ότι μου άρεσε δηλαδή,και δέκα χρόνων άρχισα κιόλας να μαθαίνω λύρα.Ημουν δεκαπέντε χρονών όταν διασκέδασα για πρώτη φορά σε ένα γλέντι το χωριό μου κι από εκεί κι έπειτα, σε τρία χρόνια,στα δεκαοχτώ μου δηλαδή περιόδευα κιόλας  στα γλέντια και τα πανηγύρια όλης της Κρήτης.

Στ στούντιο μπήκα για πρώτη φορά το 1957 που έγραψα το δίσκο γραμμοφώνου «Στον ψεύτη κόσμο οι ομορφιές»Από εκεί κι ύστερα έγραψα πάρα πολλούς δίσκους όπως «Αιβαλιώτικος συρτός» «Ακουμιανός συρτός» «Αποκορωνιότικος συρτός¨» «Ασιγωνιότικος συρτός» «Ασκιθιανός συρτός» «Κισσαμίτικος συρτός» «Κορφιανός συρτός» και συγκεκριμένα τ΄αναφέρω όλα αυτά για να δείξω πόσο μεγάλη είναι η ποικιλία της κρητικής μουσικής για όσους έχουν αντίθετη γνώμη..

Εγραψα βέβαια κι άλλα πολλά,χαραχτηριστικά θα αναφέρω ότι απλώς μου έρθει στο μυαλό μου τώρα, «Πολύ μ΄αρέσει η μοναξιά» «με πόνο κι αναστεναγμό» «κρίμα για σένα» «περνάς και δεν με χαιρετάς» «Μαλεβιζιώτικος χορός» «Κοντυλιές» «Κρητικές μαντινάδες»κι άλλα που δεν είναι δυνατόν να τα θυμηθώ  τούτη τη στιγμή όπως καταλαβαίνεις.Συνεργάστηκα σε όλες αυτές τις μουσικές δημιουργίες με πολλούς μεγάλους συναδέλφους όπως ο Ν.Μανιάς,ο Μανώλης Κακλής, με τους αδερφούς Μαρκογιαννάκη κι αλλους επίσης.Ταξίδεψα κιόλας και στο εξωτερικό πολλές φορές.Στη Γερμανία,στο Βέλγιο,στη Χονολουλού,στην Αμερική,στο Καναδά,και που δεν πήγα..

Ναι,πιστεύω ότι όλα ετούτα τα πενήντα χρόνια αγκάλιασα με συνέπεια τη Κρητική μουσική και κατ΄επέκταση τη Κρητική ψυχή και το Κρητικό λαό.Γιαυτό ακριβώς κιόλας πιστεύω ότι αν ανταμοίφθηκα με μια τιμή για τον κόπο όλων ετούτων των χρόνων,είναι και η μεγαλυτερη τιμή με την οποία μπορεί να ανταμοιφθεί ένας καλλιτέχνης,με την αγάπη του κόσμου.Τιμήθηκα με την αγάπη του κόσμου και είμαι υπερηφανος όσο τίποτα άλλο γιαυτό!

ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΛΑΔΟΣ

Ο πατέρας μου Δημήτρης Κλάδος,κτηνοτρόφος από τα Λειβάδια Μυλοποτάμου,πήγε σαν βοσκός στα Πλατάνια Αμαρίου όπου και παντρεύτηκε την μάνα μου Χρυσούλα κι έμειναν πια μόνιμα στα Πλατάνια όπου και απέκτησαν οκτώ παιδιά.Εγώ,ένα από αυτά τα παιδιά δηλαδή,γενήθηκα το 1925 και βοηθούσα τον πατέρα μου σε όλες τις κτηνοτροφικές δουλειές μέχρι και που τέλειωσα το δημοτικό.Μετά ο πατέρας μου με έστειλε να μάθω την τέχνη του τσαγκάρη και πράγματι αυτό έκανα έως και που με σταμάτησε  το 1940 ο Ελληνοιταλικός πόλεμος

Οταν μπήκαν οι Γερμανοί στην  Κρήτη το 1941,ο πατέρας μου για να μας προστατεύσει έκανε κάτι που έκαναν και πολλοί άλλοι οικογενειάρχες τότε.Μας ανέβασε  και μας εγκατέστησε σε μια σπηλιά στο Ψηλορείτη.Εκεί το 1942,ένας θείος μου που πελεκούσε φελλό κι έφτιαχνε διάφορα αντικείμενα εφτιαξε και μια λύρα για να την δώσει στα παιδιά να παίζουν.Ολα τα παιδιά από περιέργεια την έπιασαν για λίγη ώρα κι εγώ ήμουν ο μόνος που δεν την ξανάφησα από τα χέρια μου.Για να μην ενοχλώ τους υπόλοιπους απομακρυνόμουν από την σπηλιά και δεν ασχολιόμουν με τίποτα άλλο εκτός από την λύρα.Μέσα σε δεκαεπτά μέρες έμαθα να την κουρδίζω και σε εικοσιπέντε μέρες εβγαλα τον πρώτο μου σκοπό.

Μόλις τέλειωσε ο πόλεμος,οι καπετάνιοι της επαρχίας Αμαρίου,έκαναν προσκλητήριο σε όλη την περιοχή για να μετρήσουν τα θύματα του αντάρτικου.Με την ευκαιρία αυτή κάλεσαν και τους γνωστούς καλλιτέχνες Μπαξεβάνη και Λαγό,για να διασκεδάσουν λίγο τους πονεμένους Αμαριώτες.Οταν το έμαθα εγώ αποφάσισα κρυφά από τους δικούς μου να κατέβω εκεί που γινόταν το γλέντι και να γνωρίσω από κοντά αυτούς τους δύο μεγάλους καλλιτέχνες.Τότε ήταν και η πρώτη μου δημόσια εμφάνιση αφού παρακάλεσα τον Μπαξεβάνη να με αφήσει να παίξω.Πρέπει να ήμουν καλός και να άρεσα στο κόσμο γιατί ο Μπαξεβάνης αποφάσισε να με πάρει στο Ρέθυμνο μαζί του εκείνο το βράδυ όπου και συνεργαστήκαμε για ενάμισυ χρόνο κατά κάποιο τρόπο ερασιτεχνικά θα έλεγα.Επαγγελματικά ασχολήθηκα με την λύρα μετά που τέλειωσα το στρατιωτικό το 1950 και άρχισα να συνεργάζομαι με πολλούς μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής.Δυστυχώς δεν πρόλαβα να γνωρίσω το Ροδινό..

Το 1951 κατέβηκα σε ένα γλέντι στο χωριό Σκούρβουλα της Μεσσαράς.στην γιορτή της Παναγίας της Υπαπαντής.Το γλέντι αυτό ήταν αιτία και δεν ξαναγύρισα ποτέ στο χωριό μου.Στις πέντε!! μέρες που κράτησε γνώρισα πολλούς Μεσσαρίτες,καλλιτέχνες και μη,όπου από το γλέντι στα Σκούρβουλα με πήγαν σε ένα άλλο γλέντι στον Πλάτανο και ούτω καθεξής με αποτέλεσμα να γίνω γνωστός στην περιοχή της Μεσσαράς,να γνωρίσω και την γυναίκα μου εκεί  και να μείνω πλέον μόνιμα στις Μοίρες

Αν και δεν ασχολήθηκα μόνο με την λύρα αλλά παράλληλα και με την ζαχαροπλαστική,πιστεύω ότι έδωσα ότι μπορούσα κι εγώ να δώσω στην μουσική του τόπου μας κι είμαι  ευχαριστημένος που αυτό αναγνωρίσθηκε αφού είμαι μάλιστα κι ο μοναδικός Κρητικός καλλιτέχνης που κλήθηκε για να δώσει συναυλία στο μέγαρο μουσικής.

Σε όλα αυτά τα χρόνια συνεργάστηκα με πολλούς γνωστούς Κρητικούς καλλιτέχνες αλλά συνεργάστηκα επίσης και με καλλιτέχνες από την υπόλοιπη Ελλάδα,όπως ας πούμε με την Μαριάννα Χατζοπούλου,τον Καραμπεσίνη,την Σαμίου και πολλούς άλλους.

Η γνώμη μου για τους σημερινούς καλλιτέχνες είναι εξαιρετική και δεν καταλαβαίνω γιατί άλλοι συνάδελφοι έχουν γνώμη αντίθετη.Εγώ θέλω να πω μπράβο,και πάλι μπράβο στα νέα παιδιά που δεν αφήνουν την παράδοση μας να  χαθεί και συγχαρτήρια για την προσπάθεια που καταβάλουν να μείνει η κρητική παράδοση αθάνατη στο πέρασμα των χρόνων.

Επίσης θέλω να πω  ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους τους Κρητικούς,της Ελλάδος και του Εξωτερικού, για την συμπαράσταση,την υποστήριξη και την αγάπη που μου έδωσαν όλα αυτά τα χρόνια που χωρίς αυτήν σίγουρα δεν θα είχα καταφέρει να τοποθετήσω κι εγώ το δικό μου λιθαράκι,πάνω στον ογκόλιθο που λέγεται Κρητική,μουσική παράδοση.Τους ευχαριστώ όλους από ψυχής./

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΒΥΣΣΙΝΟΣ

Οχι βέβαια,δεν είναι το όνομα μου Αβυσσινός,καμμιά σχέση.Το όνομα μου το πραγματικό είναι Σφακιανάκης.Το πως προέκυψε τώρα το Αβυσσινός έχεις ως εξής.Πήγαινα στην Τρίτη τάξη του δημοτικού  κι ήταν ώρα της γυμναστικής όταν ο εγώ προφανώς έκανα κάτι που δεν άρεσε στο δάσκαλο.Με κοιτά,τον εμπνέει φαίνεται και το πολύ μελαχροινό μου χρώμα και γυρνά και μου λέει «Αβυσσινέ ,έβγα γρήγορα έξω από την γραμμή..»Αυτό ήταν.Το άκουσαν τα παιδιά,αρχίσανε Αβυσσινέ Αβυσσινέ,κι έκτοτε δεν με ξαναείπανε με άλλο όνομα

..Νότες,τι είνα ι αυτό,δεν έπαιξα εγώ ποτέ μου με νότες.Η μουσική που παίζω βγαίνει πρώτα μέσα από τη ψυχή μου,μετά πάει μέσα στο μυαλό μου κι από κεί μετά πάει κατευθείαν στα χέρια μου.Πως,δεν ξέρω,που να ξέρω..Πάρα πολλές φορές ξυπνώ την νύχτα επειδή έχω ονειρευτεί ένα σκοπό.Για να μην τον ξεχάσω σηκώνομαι αμέσως,τον παίζω στο βιολί κι αυτό είναι.Ετσι έμαθα εγώ,μ΄ αυτό το τρόπο.Είμαι εντελώς αυτοδίδακτος πάνω σε ένα όργανο που πρέπει να κάνεις το λιγώτερο δεκαπέντε χρόνια ωδείο για να το μάθεις αν σου το λεει η ψυχή σου βέβαια για να το μάθεις.Αν δεν σου το λέει δεν το μαθαίνεις ούτε σε πενηνταπέντε.Γιαυτό κιόλας δεν είναι τυχαίο που το βιολί μαζί με το πιάνο είναι ο βασιλιάς  των οργάνων.Δεν  κάνω εγώ την σύγκριση του με την λύρα,όμως οι διαφορές ανάμεσα στα δυό όργανα είναι μεγάλες,τεράστιες.Μια θα σου πω μόνο,με το βιολί  μπορείς να παίξεις τα πάντα,με την λύρα όμως όχι...

Ήρθε κάποτε στο μαγαζί ο Χατζηδάκης μαζί με τον Φάμπα ,τη μεγαλύτερη τότε κιθάρα όλης της Ελλάδας.Εγώ μόλις τους είδα μ΄έπιασε πανικός και μόνο που δεν άρχισα να τρέμω στη σκέψη πως ίσως και να μου ζητούσαν να παίξω.Αυτό που φοβόμουν όμως δεν το απέφυγα και όντως σε λίγη ώρα ο Χατζηδάκης ζήτησε να μ΄ακούσει.Προσπάθησα λοιπόν να βρώ την ψυχραιμία μου και του έπαιξα «Καστρινές κοντυλιές» «Κοντυλιές της νύχτες» «Κοντυλιές Καλογερίδη» κ.α Οταν σταμάτησα γυρνά ο Φάμπας και λέει του Χατζηδάκη «είδες,κι εμείς καθόμαστε και τρώμε τα νειάτα μας στα ωδεία..»Και η απάντηση του Χατζηδάκη ήταν « τι μου τα λές εμένα,εγώ αυτά τα ξέρω,εσύ μάλλον δεν τα ξέρεις γιαυτό σε εκπλήτουνε..»

..Στο μαγαζί είχαν έρθει κι αν είχαν έρθει,προσωπικότητες και προσωπικότητες.Από την Τζόαν  Μπαέζ που μου ζητούσε με τις ώρες να  παίζω από πάνω της κι αυτή να χορεύει,μέχρι την Βουγιουκλάκη και τον Παπαμιχαήλ,το Βουτσά και ποιούς άλλους τώρα να σου πω που δεν τους θυμάμαι ούτε εγώ ο ίδιος όλους.

Η Βουγιουκλάκη μάλιστα είχε έρθει πολλές φορές,κάθε φορά που ερχόταν στη Κρήτη ερχόταν και στο μαγαζί και χόρευε κιόλας και πολύ καλά η συγχωρεμένη Μπορεί που λέει ο λόγος να μη καταλάβαινε τι της λέγαμε αλλά από χορό έσχιζε.Να σου πω να γελάσεις κιόλας.Μια απ΄όλες τις φορές που ήρθε με παρακάλεσε να μείνουμε μετά που θα  άδειαζε το μαγαζίκαι να παίξω για πάρτη της.Μας πήρε το πρώι,και καταλαβαίνεις ,μουσική,φωνές,τραγούδια..Τ΄ακούει λοιπόν από δίπλα μια γριά που τα κουτσόπινε  ελαφρώς κι έρχεται μέσα.Αφού πρώτα ρώτησε ποια είναι η ξανθειά που χορεύει και της είπαμε,.την κοιτάζει μετά καλά καλά στα μάτια και της λέει «ώφου μωρή π..........τα κάλλη σου Χαμπάρι η «ξανθειά», συνέχισε να χορεύει και ούτε που κατάλαβε τι της είπανε.

..Οχι,δεν ήθελα  εγώ να μάθω λύρα,δεν μ΄άρεσε ποτέ.Λύρα βέβαια έπεσε πρώτα στα χέρια μου,μου την δώσανε σαν παιδί  δηλαδή  αλλά εγώ με την πρώτη ευκαιρία την αντάλλαξα με ένα βιολί ..και τι βιολί,το κουφάρι του σκέτο να φανταστείς.Για να την κάνω βιολί πήγα ο καυμένος  να κόψω τρίχες από την ουρά της φοράδας μας για να τις κάνω χορδές του βιολιού και πως δεν με σκότωσε το ζωντανό είναι θαύμα...

...Μπορώ  να παίζω ώρες,μέρες ατελείωτες χωρίς να σταματήσω,και το έχω κάνει,άτομα που έχωμε κάνει μαζί παρέα μπορούν να στο βεβαιώσουνε.  Αρκεί φυσικά  να βλέπω ότι άλλος απέναντι μου συμμετέχει.Αν έχω μπροστά μου ανθρώπους που το λέει η ψυχή τους και χορεύουν,κι εγώ εκείνες τις στιγμές μπορώ να βγάλω την δική μου την ψυχή και να την βάλω πάνω στο βιολί για να  δώσουμε όλοι μαζί κατόπιν ενωμένες τις ψυχές μας στο γλέντι,τόσο πολύ...

ΣΠΥΡΟΣ ΣΗΦΟΓΙΩΡΓΑΚΗΣ

Μια ζωή λύρα! Αυτό μόνο ήθελα να κάνω,τίποτα άλλο, το κατάφερα,και είμαι περήφανος που το κατάφερα.Μπορεί να δυσκολεύτηκα βέβαια αλλά δεν έχει σημασία,η ουσία έχει σημασία.Εκτός από το ότι το ήθελα πάρα πολύ βέβαια,δεν είχα όμως κι άλλους πόρους ζωής βλέπεις για να ζήσω.Οπότε εκ των πραγμάτων ήμουν αναγκασμένος ή να ασχοληθώ και με κάτι άλλο παράλληλα, άρα να με πάρει η κάτω βόλτα και η λύρα να αποκτήσει μια δεύτερη θέση στην ζωή μου,κάτι που δεν το ήθελα με τίποτα, η να προσπαθήσω να επιβάλω την πληρωμή μου,αυτό και το οποίο μάλιστα έκανα.Μέχρι τότε βλέπεις την λύρα δεν την θεωρούσε κανείς τίποτα άλλο εκτός από λείτουργημα  κι όλοι οι από τότε  φτασμένοι καλλιτέχνες δεν έπαιρναν από πουθενά χρήματα,δεν τους έδιναν δηλαδή.Πουθενά δεν πλήρωναν,ούτε στο Ρέθυμνο,ούτα στα Χανιά,στο Ηράκλειο θαρρώ μόνο έδιναν κάποια χρήματα αλλά κι εκεί πολύ ελάχιστα.Η μόνη πληρωμή των καλλιτεχνών ήταν τα χαρίσματα από τους γάμους και τις βαφτίσεις,όμως αυτά δεν ήταν λεφτά για να ζησεις.Κι εντάξει,όλους τους υπόλοιπους μπορεί και να μην τους πείραζε μια και όλοι τους είχαν κι από ένα δεύτερο επάγγελμα που τους βοηθούσε να ζήσουν αξιοπρεπώς.Εμένα όμως που ούτε είχα αλλά ούτε και ήθελα να αποκτήσω δεύτερο επάγγελμα με πείραζε και πολύ μάλιστα γιαυτό κιόλας αποφάσισα να προσπαθήσω όπως σου είπα να καθιερώσω την λύρα σαν βιοποριστικό επάγγελμα και να επιβάλω την πληρωμή μου.Τολμώ να πω ότι ναι,εγώ είμαι εκείνος που κατάφερε  σήμερα η λύρα να θεωρείται επάγγελμα όπως επίσης τολμώ να πω ότι επέβαλα τότε και την πληρωμή μου.Πρόσεξε όμως,την επέβαλα με τρόπο που σήμερα δεν με κάνει ούτε να ντρέπομαι αλλά ούτε και να έχω τύψεις που να βαραίνουν την σνείδηση μου.Ποτέ δεν ζήτησα ούτε εκατό ούτε εκατό πενήντα δραχμές μεροκάματο,ποσό υπέρογκο δηλαδή για την εποχή εκείνη.Ζητούσα απλώς πάντοτε να πληρώνομαι με το δεκαπέντε τοις εκατό των εισπράξεων και θεωρώ ότι κατ΄αυτό τον τρόπο δεν αδίκησα ούτε τον εαυτό μου αλλά ούτε και τους καταστηματάρχες.Θεωρώ επίσης ότι και με αυτά,τα ούτε πολλά αλλά ούτε λίγα έστω λεφτά,συγκρότησα αρκετά καλά την ζωή μου και όλα μου πήγαν κατ΄ευχήν μια και ήξερα ανέκαθεν πως και στην εποχή την δική μου αλλά και σε κάθε εποχή «η ψάθα έχει γεννηθεί για τον καλλιτέχνη»Είναι το εύκολο κέρδος βλέπεις στην μέση που παρασύρει κι ο κάθε καλλιτέχνης δεν μπορεί να σκεφτεί ότι θα ΄ρθει  σίγουρα και σ΄ αυτόν μέρα που θα τον αφήσει ο κόσμος,άρα θα τον αφήσουν και τα χρήματα.Γιαυτό λοιπόν,επειδή «η δραχμή του καλλιτέχνη δεν έχει ρέστα..»ο καθένας από εμάς ας προσέχει στην ώρα του..

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΚΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ.

 Κατάγομαι  από το Σπήλι Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου κι είμαι παιδί πολυμελούς οικογενείας  που όλοι τους όμως είχαν την καλλιτεχνική φλέβα μέσα τους.Ο πατέρας μου Γιώργης Μαρκογιαννάκης έπαιζε λύρα και μάλιστα δίπλα του είχε πάρει τα πρώτα ακούσματα και είχε κάνει την πρώτη μαθητεία ο μεγάλος,ο ανεπανάληπτος,ο μοναδικός δάσκαλος της κρητικής μουσικής, ο Θανάσης Σκορδαλός μια κι έτυχε κιόλας να είναι πρώτα ξαδέρφια οι δυό τους Βέβαια το ότι ο Σκορδαλός ήταν γεννημένος μεγάλος αυτό ούτε καν το συζητάμε.Ο Σκορδαλός είναι από τους ανθρώπους εκείνους που γενιούνται κάθε εκατό χρόνια ένας κι όλοι οι μετέπειτα καλλιτέχνες πρέπει να κοιτούν ψηλά και να προσκυνούνε το Θεό και κατόπιν να κοιτούν κάτω και να προσκυνούνε το Σκορδαλό.Αυτή είναι εμένα τουλάχιστον η γνώμη μου,όμως νομίζω  ότι δεν πρέπει να κάνω λάθος αφού όλοι απ΄αυτόν έχουμε πάρει κι όλοι απ΄αυτόν έχουμε μάθει...Αν προσέξεις θα δείς.Σ΄ένα γάμο που μπορεί να κρατήσει το γλέντι του  ας πούμε τέσσερις ώρες,έτσι,τις δύο ώρες τι κομμάτια παίζονται;Το Σκορδαλού δεν είναι τα περισσότερα κομμάτια που παίζονται;Τι μπορεί να σημαίνει αυτό αν όχι πως ο Σκορδαλός ήταν γεννημένος για να γίνει μεγάλος μουσικός.

 ..Το λαούτο λοιπόν το έπιασα στα χέρια μου πολύ μικρός και μου το έδωσε μάλιστα ο πατέρας μου σε ένα γλέντι όταν σχεδόν με το ζόρι με έβαλε να κάτσω και να παίξω δίπλα του.Από εκεί κι έπειτα συνέχισα βέβαια να παίζω μαζί του όμως τα περισσότερα χρόνια της καλλιτεχνικής μου ζωής  τα πέρασα δίπλα στον Θανάση.Έκτοτε ,αν και συνεργάστηκα κι μ΄άλλους ακόμα, πολλούς  καλλιτέχνες,όπως με τον Σηφογιωργάκη π.χ, πιστεύω όμως  ότι τούτη η συνεργασία μας έμεινε μοναδική και για μένα αλλά και και για κείνον τον μακαρίτη. Τον πρώτο μας δίσκο μαζί τον βγάλαμε το 1946.Το «μόνο εκείνος π΄αγαπά μπορεί να το πιστέψει πως της αγάπης ο καυμός τη σταματά την σκέψη..»τραγούδι σταθμός στην ιστορία της Κρητικής μουσικής,γράφτηκε στην Αθήνα στην δισκογραφική εταιρία « ΚΟΛΟΥΜΠΙΑ» κι απο εκεί και μετά γραψαμε επίσης και δεκάδες άλλους δίσκους.Το 1958 φύγαμε μαζί για την Αμερική καλεσμένοι του Σωματείου Κρητών,όπου και παραμείναμε επί ένα ολόκληρο χρόνο συνεχώς και μας αποθέωσαν οι Κρητικοί εκεί.

..Η γνώμη μου για τα νέα παιδιά είναι πολύ καλή.Υπάρχουν άριστοι καλλιτέχνες σήμερα άσχετα αν υπάρχουν και κάποιοι οι οποίοι δεν στέκουν και τόσο ψηλά και χαλάνε κάποια πράγματα που έχουμε φτιάξει εμείς οι παλιότεροι.Σε γενικές γραμμές όμως πιστεύω ότι η μουσική μας στέκει ακόμα πολύ ψηλά.Το ότι βέβαια δεν είναι δυνατόν να γεννηθεί ξανά ένας Σκορδαλός η ένας Μουντάκης, ή  κι αν έστω είναι δυνατόν, να μην έχει γεννηθεί ακόμα,αυτό τώρα  είναι άλλο θέμα.Πάντως πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι αποό την πορεία και την εξέλιξη της μουσικής μας..

ΡΟΔΑΜΑΝΘΟΣ ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ

Κατάγομαι από τον Οψιγιά,Αμαρίου Ρεθύμνης, κι από πολύ μικρός έπιασα λύρα στα χέρια μου άσχετα αν βέβαια εξασκούσα παράλληλα και την τέχνη του ράφτη.Απ΄ότι έδειχναν όμως τα πράγματα πρέπει να ήμουν γεννημένος ταλέντο αφού να σκεφτείτε έπιανα ένα χοχλιό,του άνοιγα μια τρύπα,έβανα μια σκέπη από τη ρογαλίδα κι έκανα μπουκόλυρα μια κι έβγαζε τόσο ωραίο ήχο που δημιουργούσε την επιθυμία να παίζω.Έπαιζα λοιπόν όλους τους σκοπούς μπουκόλυρα με το χοχλιό στα παρτάκια που έκαναν οι νεαροί και οι κοπελιές του χωριού μου πότε στο ένα σπίτι πότε στο άλλο κι εγώ ήμουν ο λυράρης με τη μπουκόλυρα Έτσι με φώναζαν..Παράλληλα όμως μ΄αυτή την ιδιόρυθμη λύρα έκανα προσπάθειες να μάθω και την κανονική λύρα.’Ηταν η εποχή που μόλις είχε κυκλοφορήσει το «μόνο εκείνος π΄αγαπά μπορεί να το πιστέψει» του Σκορδαλού το οποίο μόλις το άκουσα τρελάθηκα Είπα μέσα μου πως άραγε μπορεί να γίνει δυνατόν αυτό το κομμάτι να  μάθω να το παίζω κι εγώ.Συνέχισα όμως κάθε μέρα,κάθε μέρα να το παίζω με το στόμα μου,να το προσπαθώ με την λύρα μέχρι που το έμαθα.Βρέθηκα τότε σ΄ ένα πανυγήρι και πρότεινε  κάποιος χωριανός μου: «Δώσετε μωρέ και στο κοπέλι τουτονέ να παίξει μια κοντυλιά.»Εγώ βέβαια έκανα αντιγραφή σχεδόν του τραγουδιού και μόλις μ΄ ακούσανε οι μερακλήδες να το παίζω τόσο ωραία όσο δεν το είχε παίξει κανείς λυράρης ως τότε, τρελάθηκαν.Με πιάσανε λοιπόν με την καρέκλα που καθόμουνα και με γυρίζανε γύρω γύρω στον οντά από τον ενθουσιασμό τους.

..Εκείνη την εποχή όλοι οι καλλιτέχνες ότι κι αν έπαιζαν κάποια στιγμή κατέληγαν να παίζουν Σκορδαλό.Σκεφτείτε ότι  Μουντάκης πήγε τότε  στην ΟΝΤΕΟΝ,στη σημερινή ΜΊΝΩΣ να γράψει ένα δίσκο και ο μουσικός υπέυθυνος της εταιρίας του είπ: «Μιμείσαι τον Σκορδαλό και δεν μας αρέσεις,δεν μας κάνεις.Ο κάθε καλλιτέχνης πρέπει να μη μιμείται και να έχει το ύφος το δικό του.»Τότε ήταν που είπα κι εγώ στον εαυτό μου: «Ροδάμανθε πρέπει ν’ αλλάξεις στυλ και ύφος,να σταματήσης πια να μιμείσαι τον Σκορδαλό» κι έγραψα μετά το τραγούδι «θα τηνε κάψω την καρδιά» που ήταν ένα τραγούδι εντελώς διαφορετικό από τα συνηθισμένα.

Από κεί και μετά μπορεί να καθόμουν με τις ώρες στο δωμάτιο μου και να φτιάχνω δικούς μου σκοπούς ,σκοπούς που να μη μοιάζουν σε κανένα άλλο απολύτως,χωρίς καν να έχω πρόθεση να ηχογραφήσω.Έκανα ασκήσεις στο δοξάρι μου για να καταφέρω ένα διαφορετικό παίξιμο από τους άλλους και πιστεύω ότι τα κατάφερα.

..Δούλεψα πολλα χρόνια στην Αθήνα,και στο Ηράκλειο πέρασα από όλα τα τότε κέντρα και φυσικά πήγα σε πολλές χώρες του εξωτερικού,σχεδόν όπου υπήρχαν Κρητικοί.Η μεγάλη μου αδυναμία βέβαια δεν έπαψε ποτέ να είναι ο Σκοδαλός,ο Λεωνίδας ο Κλάδος,και εντάξει δεν μπορώ να πω ότι δεν μου άρεσαν και κάποια πράγματα από τον μακαρίτη το Μουντάκη.Από τους νέους τώρα μου άρεσαν τ΄αδέρφια Αλεφαντινοί κι ήταν πολύ μεγάλο τους λάθος που χώρισαν.Από αυτούς ήλπιζα πολλά όμως τώρα που χώρισαν δεν ακούω τίποτα δικό τους που να με συγκινίσει.Ειδικά ο Νίκος ήταν μεγάλο ταλέντο!  Όμως γενικά,όλους μου τους νέους

συναδέλφους τους αγαπώ άσχετα αν ίσως μπορεί να έχω κάποιες μεγαλύτερες απαιτήσεις από αυτούς βέβαια.Τους συμβουλεύω λοπόν περισσότερη δουλειά, και περισσότερη προσοχή μια και για να είναι κανείς δημιουργός χρειάζεται η δεξιοτεχνία,η φαντασία αλλά προπάντων όμως χρειάζεται η ευαισθησία....