Η παιδαγωγική Ακαδημία στο Ηράκλειο- Λες και ήταν χθες!

Toυ Δημήτρη Χ. Σάββα

Οταν η πόλη μας είχε τη δική της Παιδαγωγική Ακαδημία!

Τότε στο προπολεμικό και μεταπολεμικό Ηράκλειο!

 

 

“Σεπτός ο χώρος αυτός από τον ΙΗ’ αιώνα τα Σπιτάλια εστέγαζαν νοσοκομείο αλλά και γηροκομείο, πτωχοκομείο. Αποτελούσαν καταφύγιον των διωκομένων από τους Τούρκους χριστιανών.

Αθρόοι οι τάφοι των σφαγιασθέντων μαρτύρων στην αυλή. Από το 1905 το λιτό αλλά επιβλητικό παλαιό αρχιτεκτόνημα λειτούργησε ως διδασκαλείο και αργότερα ως Παιδαγωγική Ακαδημία Κρήτης. Ζωντανή η μνήμη τους! Ας μείνει στην καρδιά μας!”. Αυτό το κείμενο μπορεί να διαβάσει ο καθένας μας, το οποίο βρίσκεται, στο σημερινό όγδοο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου, χαραγμένο σε μια μαρμάρινη πλάκα. Πρόκειται για την γειτονιά του ΑγίουΜατθαίου για την οποία κι άλλη φορά έχουμε αναφερθεί. Μια γειτονιά με ιστορία, με μνήμη, με μνημεία!

Εκεί φαίνεται έβρισκαν τόπο να θάψουν τους νεκρούς τους οι Ελληνες, οι χριστιανοί, εκείνους τους χαλεπούς καιρούς!! Κυνηγημένοι ακόμα και στο θάνατό τους! Σ’ αυτό τον χώρο λοιπόν,σ το σημερινό όγδοο Δημοτικό σχολείο Ηρακλείου λειτούργησε η Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου. Το σημερινό μου πόνημα, περιέχει στοιχεία και μαρτυρίες ανθρώπων της εκπαίδευσης, λειτουργών, θα ήταν η ορθότερη ονομασία τους. Ανθρώπων που υπηρέτησαν μέσα στην τάξη το μαθητή, το σπουδαστή. Ανθρώπων που συνεργάστηκαν με το γονιό αποβλέποντας στην καλύτερη εξέλιξη του παιδιού, έχοντας την αγωνία, τι άνθρωποι θα γίνουν οι μαθητές τους, τι επάγγελμα θ’ ακολουθήσουν, τι σειρά επιτυχίας θα είχαν στις εισιτήριες τότε εξετάσεις για το Γυμνάσιο και τόσα άλλα που είχαν στο μυαλό τους οι δάσκαλοί μας. Θυμάμαι τους δασκάλους μου! Εμψυχωτές, καλοί συνεργάτες, πάντα πρώτοι στους εράνους, στις απογραφές και συνήθως άμισθοι. Γεμάτοι ευαισθησίες ασχολούνταν με τη λαογραφία και τη συγκέντρωση κάθε είδους λαογραφικού υλικού το οποίο συντηρούσε και διέδιδε τις λαϊκές παραδόσεις, δημιουργώντας λαογραφικές συλλογές με σκεύη, έπιπλα, ενδυμασίες, κεντήματα αλλά και παροιμίες, δημοτικά τραγούδια, τοπωνύμια και παραμύθια. Τους θυμάμαι κάθε Τετάρτη απόγευμα να μας ωθούν και να μας καθοδηγούν στην καλλιέργεια του σχολικού μας κήπου, όπου η κάθε τάξη είχε το δικό της “παρτεράκι” και προσπαθούσαμε σαν μαθητές να πάρουμε το πρώτο μπράβο του διευθυντή μας. Επίσης οι δάσκαλοί μας διοργάνωναν σε κάθε επέτειο και μια μεγάλη γιορτή με θεατρική παράσταση, με κάλαντα ή τραγούδια, με γυμναστικές επιδείξεις, εξασφαλίζοντας πολλές φορές και τη διασκέδαση των μεγάλων. Αυτοί οι “νοικοκύρηδες”! που στη μεγάλη, προ διετίας απεργία τους είδαν τα αιτήματά τους να παραβλέπονται από τους αρμοδίους και να ρίχνονται στο καλάθι των αχρήστων. Φαίνεται ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν λόγο για αυξήσεις, ίσως γιατί απ’ όσα γίνονται στις μέρες μας και εννοώ τα τόσα ιεροπολιτειακά διαδραματιζόμενα σκάνδαλα, δεν αφήνουν περιθώρια κάποιας οικονομικής στήριξης και βοήθειας για τον εργάτη, για τον συνταξιούχο, για τον υπάλληλο και στην προκειμένη περίπτωση τον δάσκαλο!

Σ’ αυτούς λοιπόν τους ανθρώπους, τους δασκάλους, αφιερώνω και το σημερινό κείμενό μου. Μετά από την οργάνωση του ελληνικού κράτους άρχισαν δειλά-δειλά να ιδρύονται και να λειτουργούν τα πρώτα ελληνικά σχολεία τα οποία ήταν Αρρεναγωγεία και Παρθεναγωγεία.

Αξίζει όμως ν’ αναφερθούμε στα Παρθεναγωγεία, για το πότε ιδρύθηκαν και ποιά ήταν η αποστολή τους. Την ονομασία τους την πήραν αυτά τα εκπαιδευτήρια, τα οποία ιδρύθηκαν ύστερα από την επανάσταση του 1821. Σκοπός τους ήταν η μόρφωση των θηλέων. Ομως προϋπηρξαν τα αρρεναγωγεία στα οποία επρόκειτο να μορφώνονται οι άρρενες. Βέβαια το ελληνικό έθνος ήταν επιφυλακτικό για την ίδρυση σχολείων θηλέων, γιατί η πολύχρονη δουλεία είχε δημιουργήσει την γνώμη ότι τα θήλεα δεν είχαν ανάγκη από γραμματική μόρφωση και έπρεπε να περιορίζονται σε αυστηρά οικιακά καθήκοντα. Γι’ αυτό όπου ιδρύθηκαν τότε σχολεία θηλέων θεωρούνταν για ένα διάστημα από τους κατοίκους ως προσβολή της ηθικής του τόπου. Με την πάροδο όμως του χρόνου η ίδρυση σχολείων για τα θήλεα έγινε ανάγκη. Επειδή ο οργανισμός του 1836 δεν προέβλεπε την ίδρυση σχολείων θηλέων και στη Μέση Εκπαίδευση, δεδομένου ότι το κράτος θεωρούσε περισσότερο επείγουσα την ανάγκη μόρφωσης των αρρένων, ανέλαβε το έργο της μόρφωσης των θηλέων η ιδιωτική πρωτοβουλία με την ίδρυση Παρθεναγωγείων σ’ ολόκληρη τη χώρα. Τα ιδρύματα αυτά αναγνωρίστηκαν από το κράτος το 1861 ως ισότιμα με τα διδασκαλεία. Το 1919 τα ανώτερα παρθεναγωγεία αφομοιώθηκαν με τα αστικά σχολεία θηλέων.

Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης (1883) και η Ελένη Μπουκουβάλα (1899), ως επιθεωρητές των σχολείων αυτών, διατυπώνουν δυσμενείς κρίσεις, τόσο ως προς τη σωματική, ηθική και κοινωνική μόρφωση των μαθητριών των παρθεναγωγεία, όσο και ως προς τις σχέσεις μεταξύ του διδακτικού προσωπικού, σε σημείο ώστε “κοινότητες τινες να φεύγωσι τα σχολεία”. Υστερα από τις διαπιστώσεις αυτές αποφασίστηκε η ίδρυση διδασκαλείων θηλέων, τα οποία μετατράπηκαν σε Παιδαγωγικές Ακαδημίες, η δε μεικτή φοίτηση που αποφασίστηκε, στη συνέχεια, συντέλεσε ώστε τα παρθεναγωγεία να εκλείψουν.

Είχα την τύχη αυτές τις μέρες να συναντήσω ένα ζευγάρι δασκάλων, συνταξιούχων, τον κύριο Δημήτρη Τζαβλάκη τον οποίο θυμάμαι ως διευθυντή του 6ου Δημοτικού σχολείου στον Αγιο Τίτο και την σύζυγό του. Πρόσχαρος, καταδεκτικός και ευγενέστατος ο κύριος Δημήτρης μου είπε πολλά! Ευχάριστες αναμνήσεις γι’ αυτόν: “Στα αρρεναγωγεία και στα παρθεναγωγεία δίδαξαν άνθρωποι με λίγες γραμματικές γνώσεις, χωρίς ιδιαίτερη εξειδίκευση της παιδαγωγικής επιστήμης. Ηταν οι λεγόμενοι “διδάσκαλοι των δύο μαρτύρων”. Ονομάστηκαν έτσι γιατί για να διοριστούν έπρεπε να καταθέσουν ενόρκως δύο μάρτυρες ότι είχαν φοιτήσει σε κάποιο σχολείο κι εγνώριζαν γραφή, ανάγνωση και άλλα στοιχεία γενικών γνώσεων όπως θρησκευτικά, Ιστορία, αριθμητική κλπ. Αργότερα καθιερώθηκε το ελληνικό διδασκαλείο. Σ’ αυτό φοιτούσαν νέοι μόνο άρρενες που μετά την αποφοίτησή τους εκαλούντο να διδάξουν σαν εξειδικευμένοι πια στα ελληνικά σχολεία. Το διδασκαλείο Ηρακλείου στεγαζόταν όπως αναφέρθηκε στην αρχή του κειμένου μας, στον ιστορικό χώρο που στεγάζεται σήμερα το 8ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου”. Εδώ βέβαια, διακόπτοντα τον κ. Δημήτρη Τζαβλάκη, ζητώντας του συγγνώμη θέλω να προσθέσω κάποια πράγματα από τη μεγάλη παιδαγωγό Μαρία Αμαριώτου προς τιμή της οποίας υπάρχει σήμερα το Διδασκαλείο του Ρεθύμνου όπου γίνεται η επιμόρφωση των δασκάλων. Από το βιβλίο της που έχει τίτλο: “Το γράψιμο και η αγωγή”, και το οποίο αφιερώνει στην επίσης μεγάλη παιδαγωγό Σοφία Αμαριώτου, την αδελφή της, η οποία διετέλεσε διευθύντρια του ανώτερου Γυμνασιακού Παρθεναγωγείου Ηρακλείου από το 1921 μέχρι το 1940, μας αναφέρει: “Στα γραμματοδιδασκαλεία εφάρμοζαν τη συνδιδαχτική μέθοδο, κάνοντας ανάγνωση, γραφή και λίγη πρακτική αριθμητική. Το 1856 υπάρχουν στην Ελλάδα 300 γραμματοδιδασκαλεία. Για να γίνει ένας δεκτός στο διδασκαλείο έπρεπε να έχει ως προπαρασκευαστικές γνώσεις το “ελευθέρως αναγιγνώσκειν, το ευκρινώς και ευαναγνώστους γράφειν” και να ξέρει τις τέσσερις πράξεις της αριθμητικής, κατήχηση, ιερά Ιστορία, πολιτική Ιστορία και Γεωγραφία”, καταλήγει η αείμνηστη Μαρία Αμαργιώτου η οποία κατάγονταν από τη Φουρνή Μεραμπέλλου. Και ο κ. Τζαβλάκης συνεχίζει: “Αυτό λοιπόν το ελληνικό διδασκαλείο μετονομάσθηκε σε Παιδαγωγική Ακαδημία και συνέχισε να στεγάζεται στον ίδιο χώρο του 8ου Δημοτικού σχολείου. Εμεινε εκεί για κάποιες δεκαετίες μέχρι που μεταφέρθηκε στη συνέχεια γύρω στα 1957 στην οδό Ακαδημίας 10, τη σημερινή οδό Ανδρέα Παπανδρέου, εκεί όπου υπήρχαν και τα πρότυπα Δημοτικά σχολεία Ηρακλείου. Στα δύσκολα χρόνια της γερμανικής Κατοχής, η Ακαδημία στεγαζόταν στον πρόναο και στον γυναικονίτη του Αγίου Μηνά, αφού το κτήριό της το είχαν καταλάβει οι Γερμανοί. Μετά την απελευθέρωση επανήλθε στον ίδιο χώρο και τη δεκαετία 1945-1955 η Ακαδημία Ηρακλείου είχε αρκετά σημαντική πνευματική παρουσία στην πόλη μας. Είχε άλλωστε χαρακτηρισθεί από την Πολιτεία σαν Ανωτάτη σχολή κατ’ ευφημισμόν τουλάχιστον και εδίδαξαν οι παιδαγωγοί Μπουρλώτος, Γλύκας, Ζαμπετάκης κλπ. Σε καμία όμως περίπτωση όσοι φοιτούσαν δεν ένοιωθαν εξομοιωμένοι με τους φοιτητές των άλλων Ανωτάτων σχολών π.χ. όσοι φοιτούσαν στην Παιδαγωγική Ακαδημία δε λεγότανε φοιτητές αλλά σπουδαστές. Μετά την αποφοίτηση δεν έπαιρναν πτυχίο αλλά απολυτήριο. Η φοίτηση ήταν διετής και μετά το διορισμό τους είχαν μειωμένη κοινωνική, επαγγελματική και οικονομική παρουσία. Από το 1964 με κάποιες νομοθετικές ρυθμίσεις της τότε κυβέρνησης, άρχισαν οι δάσκαλοι να αισθάνονται μεγαλύτερη καταξίωση, κάτι που ολοκληρώθηκε με την κατάργηση των Παιδαγωγικών Ακαδημιών και τη δημιουργία παιδαγωγικού τμήματος στα Πανεπιστήμια τεταρτοετούς φοίτησης. Μέχρι το σχολικό έτος 1950-1951 εισάγονταν κάθε χρόνο 30 άρρενες και 10 θήλεις. Από το έτος 1951-1952 εισήχθησαν για πρώτη φορά 40 άρρενες και 40 θήλεις αλλά και καθ’ υπέρβαση 25+25 αντίστοιχα, με αποτέλεσμα το 1953 ν’ αποφοιτήσουν 130 συνολικά δάσκαλοι και δασκάλες. Τα σχολικά αυτά χρόνια μοναδικός παιδαγωγός ήταν ο διευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Σταμάτης Γλύκας. Δίδασκε ειδική και γενική διδακτική καθώς και πρακτική διδασκαλία. Υπήρχαν όμως και άλλοι καθηγητές όπως: Ο Πετράκης, θεολόγος και διευθυντής του Λυκείου “ο Κοραής”, ο Αγγελος Σαφαρίκας, επιθεωρητής Δημοτικών σχολείων που δίδασκε Ιστορία της Παιδαγωγικής, ο δικηγόρος Στυλιανός Φιοράκης δίδασκε σχολική νομοθεσία, Παιδαγωγική ψυχολογία, ο επιθεωρητής Δημοτικών σχολείων Ηλίας Ξηροτύρης φιλοσοφία, ο σοφός καθηγητής Σπύρος Αλεξίου Σχολική υγιεινή, ο Καπετανάκης διευθυντής του Πρότυπου Δημοτικού σχολείου Ηρακλείου, ο φιλόλογος Εμμανουήλ Βλαχάκης δίδασκε αρχαία και νέα ελληνική Λογοτεχνία, Φυσική ο Βουκυκλάρης, Γαλλική γλώσσα ο Φερετζάκης, ο γεωπόνος Μιχαλιτσιάνος δίδασκε στοιχεία Γεωπονίας και Ζωοτεχνίας, γυμναστική ο Φανουριάκης, ιχνογραφία και χειροτεχνία ο Κόκκινος και το μάθημα της Ωδικής ενόργανης και εκκλησιαστικής Μουσικής το έκανε ο καθηγητής Βασίλειος Νουφράκης. Η ζωή των σπουδαστών στην Π.Α. έμοιαζε περισσότερο με μαθητική, παρά με φοιτητική. Κοινή πρωινή προσευχή, παρουσία διδασκόντων και διδασκομένων, ανακοινώσεις της Διεύθυνσης, κουδούνι, διαλείμματα. Φυσικά το κάπνισμα απαγορευόταν στην αυλή της Ακαδημίας αλλά υπήρχε ειδικός χώρος για τους καπνίζοντες σπουδαστές. Για τις σπουδάστριες ήταν κάτι το αδιανόητο. Οι αίθουσες και οι υπόλοιποι χώροι δεν ήταν και τόσο κατάλληλοι. Η εξέταση των μαθημάτων γίνονταν μπροστά στην έδρα και τα πειράγματα προς τους καθηγητές ήταν συχνά. Οι σχολικές γιορτές στις διάφορες επετείους, οι γυμναστικές επιδείξεις στην πλατεία του Αγίου Μηνά, οι διασχολικοί αθλητικοί αγώνες, η χορωδία, μαζί με τα αισθηματικά σκιρτήματα πολλά από τα οποία ολοκληρώθηκαν, είναι κάτι που θυμούνται οι νέοι σπουδαστές εκείνης της εποχής που σήμερα πλησιάζουν τα ογδόντα. Κάποτε ένας καθηγητής μας εξέταζε διάφορους σπουδαστές, ώσπου συναντά έναν εντελώς αδιάβαστο συνάδελφό μας ο οποίος προσπαθούσε να δικαιολογήσει τ’ αδικαιολόγητα. Τότε ο καθηγητής μας με αυστηρά και λογία προφορά του λέει: “Εσύ τέκνο μου θα γίνεις διδάσκαλος της αμαθείας, μόνιμος τρόφιμος του δημοσίου ταμείου και θ’ ασχολείσαι και με την τύφλωση των μαθητών σου”. Εχουν περάσει εξήντα χρόνια από τότε, το θυμόμαστε ακόμα αυτό όπως και άλλα πολλά!”.

Τα χρόνια περνούν. Τέλη περίπου του 1956 η Ακαδημία μεταφέρεται στην οδό Ακαδημίας, τη σημερινή Ανδρέα Παπανδρέου. Η γνωστή διεύθυνση ήταν Ακαδημίας, αριθμός 10. Διευθυντής είναι ο Γλύκας και υποδιευθυντής ο Ζαμπετάκης. Οι εισαγόμενοι σπουδαστές του έτους 1958-1959 φοίτησαν στο χώρο που προαναφέραμε. Το οικόπεδο προκειμένου ν’ ανεγερθεί η Παιδαγωγική Ακαδημία στην οδό Ακαδημίας είχε παραχωρήσει ο στρατηγός Γεώργιος Κατεχάκης, μετέπεται υπουργός Στρατιωτικών και στρατιωτικός διοικητής Κρήτης.

Το έτος 1981 γίνεται νέα μεταφορά της Παιδαγωγικής Ακαδημίας στην περιοχή του Εσταυρωμένου. Παρόλα αυτά όμως κάθε Τρίτη πηγαίναμε (αφού υπήρξα κι εγώ σπουδαστής) στην οδό Ακαδημίας για να παρακολουθήσουμε υποδειγματικές διδασκαλίες ή για να γυμνασθούμε από τον κ. Θανάση Τσακιρίδη. Δεν θα ξεχάσω τους τότε δασκάλους μου, που έδιναν την ψυχή τους: την κυρία Βαβουρανάκη, την κα Καρφή, τον κ. Αντωνάκη (σήμερα σχολικό σύμβουλο), τον κ. Γιώργο σταυρακάκη, τον κ. Ιωσήφ Αλυγιζάκη, τον κ. Γιώργο Τερεζάκη που ήταν και διαιτητής ποδοσφαίρου, τον κ. Παπαδάκη, τον μακαρίτη Αιμίλιο Καρφόπουλο, την Ευαγγελία Ασσαριωτάκη, την κα Πυργιωτάκη, τον κ. Μαζωνάκη και τους πάντα αεικίνητους διευθυντές των Πειραματικών σχολείων κυρίους Αριστοφάνη Χουρδάκη και Ζιώγα. Ας μου επιτραπεί να τους πω ένα μεγάλο ευχαριστώ και να ζητήσω συγνώμη για κάποιους που μου διέφυγαν και δεν τους ανέφερα. Διευθυντές της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου υπήρξαν οι: Σταύρος Μπουρλώτος, Γλύκας, Ζαμπετάκης, Γιώργος Ξέκαλος, Γιώργος Παπαγεωργίου, Ευθύμιος Στυλιαράς, Ευθύμιος Κασσώλας, Γεώργιος Κρασανάκης, Μιχάλης Κυριακάκης, Αντώνης Κυπριωτάκης, Αντώνης Σοφουλάκης και ο υποδιευθυντής Πετρουλάκης που προήχθηκε διευθυντής στα Ιωάννινα. Όσο για καθηγητές υπήρξαν οι: Ιωαννίδης, Βάμβουκας, Πυριγωτάκης, Τσακιρίδης, ο γνωστός ομότιμος καθηγητής Θεοχάρης Δετοράκης, Τρούλλης, Στυλιαράς, αλλά και όσοι εδίδασκαν τότε που έγινε η μεταφορά της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου στο Παιδαγωγικό τμήμα του Πανεπιστημίου Ρεθύμνου το έτος 1987, δηλαδή οι: Χαράλαμπος Βαβουρανάκης, Βασίλης Ορφανός, Γιώργος Γκερεδάκης, Μιχάλης Νικολιδάκης, ο μακαρίτης Αζαρίας Μαδανιάν, ο Ηλίας Μετοχιανάκης, ο μαθηματικός Μιχαηλίδης, οι καθηγητές της Μουσικής Θεόδωρος και Βίλμα Αντωνακάκη, ο θεολόγος Νίκος Ανδρουλάκης, ο κ. Μανετάκης, η γραμματέας κα Μαρία Νεονάκη και πιθανότατα κάποια που μου διαφεύγουν, όχι όμως σκόπιμα! Είχαμε βέβαια και τον επιστάτη, το Γιάννη, που αργότερα πήγε στα γραφεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην αρχή της οδού Ακαδημίας, δίπλα στην κλινική του Γαληνού. Αφού μιλάμε για την Παιδαγωγική Ακαδημία θεωρώ σκόπιμο να αναφέρω τους καθηγητές που είχαν ειδικότητα στο μάθημα της Παιδαγωγικής.

Πρόκειται για τους Γιάννη Ιωαννίδη, Γεώργιο Πετρουλάκη, Γεώργιο Ξέκαλο, Νικόλαο Γιαννούλη, Γεώργιο Κρασανάκη, Μιχάλη Βάμβουκα, Γιάννη Πυργιωτάκη, Αντώνη Κυπριωτάκη και Ηλία Μετοχιανάκη. Σήμερα υπάρχει το Παιδαγωγικό τμήμα του Ρεθύμνου. Η Ακαδημία Ηρακλείου δεν υπάρχει πια! Αυτό το ίδρυμα που τόσο συνδέθηκε με την πλούσια ιστορία αυτής της πόλης. Με τις τόσες θύμησες και αναμνήσεις που δε μπορούν εύκολα να ξεχάσουν οι απόφοιτοί της. Αντίθετα, έχουν να θυμούνται και να νοσταλγούν πολλά. Δεν ξέρω, παρόλο που διαφωνώ, αν έπρεπε η βιβλιοθήκη της Παιδαγωγικής Ακαδημίας να παραμείνει στην πόλη μας, υπάρχουν ακόμα δάσκαλοι που ενδιαφέρονται για μελέτη και έρευνα, δεν ξέρω, αν και αυτό με βρίσκει εντελώς αντίθετο, αν έπρεπε να γίνει η μετονομασία της οδού Ακαδημίας. Κάποτε θα πρέπει να σταθούμε απέναντι στην Ιστορία πιο ψύχραιμα. τότε ίσως κάνουμε και λιγότερα λάθη! Πιστεύω πως η κίνηση αυτή δε θα έβρισκε σύμφωνο ούτε τον μεγάλο Ελληνα πολιτικό και οραματιστή!

.patris.gr