Μικρός και μεγάλος Άγιος Μηνάς: Τα δυο «σπίτια» του πολιούχου της πόλης του Ηρακλείου

 

Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτάκη

 Ο επιβλητικός ναός του Αγίου Μηνά, ένας από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα, θεμελιώθηκε στις 25 Μαρτίου 1862 ως εκδήλωση ευγνωμοσύνης των Ηρακλειωτών για την προστασία που πρόσφερε ο Άγιος στην πόλη κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Η θέση στην οποία χτίστηκε, λέγεται ότι υποδείχθηκε από έναν καλόγερο, στον οποίο παρουσιάστηκε ο Άγιος Μηνάς σε όραμα και δημιουργός του ήταν ο Ηπειρώτης Αθανάσιος Μούσης, ο αρχιτέκτονας που ανέλαβε επίσης τον Άγιο Τίτο και τους στρατώνες στην Πλατεία Ελευθερίας, στους οποίους σήμερα στεγάζονται η Νομαρχία και τα Δικαστήρια του Ηρακλείου, ο οποίος ζούσε στην Κωνσταντινούπολη.

 Η ανοικοδόμησή του ναού σταμάτησε στη διάρκεια της επανάστασης του 1866 και συνεχίστηκε το 1883 με τη συμμετοχή του κόσμου να είναι άκρως συγκινητική. .Μάλιστα, στην εφημερίδα της εποχής "Ηράκλειο" αναφέρεται πως και έτσι νέοι μαθητές δημιούργησαν μια ανθρώπινη αλυσίδα, ώστε να μεταφέρουν τα απαραίτητα υλικά από το λιμάνι του Ηρακλείου έως το ναό.

Τα εγκαίνια του ναού έγιναν με μεγαλοπρέπεια το 1895 επί μητροπολίτη Τιμόθεου Καστρινογιαννάκη. Αν και η Κρήτη βρίσκονταν ακόμα υπό τουρκική κατοχή, οι γιορτές για τα εγκαίνια του Αγίου Μηνά κράτησαν 3 μέρες και ολόκληρο το Ηράκλειο είχε γίνει αγνώριστο από τους στολισμούς και τον λαμπρό φωτισμό.

  Ο «μικρός»  Άγιος Μηνάς

Ο «μικρός»  ναός του Αγίου Μηνά και της Παντάνασσας βρίσκεται νοτιοδυτικά της μονής της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών και αναφέρεται στους καταλόγους των εκκλησιών του Χάνδακα από την εποχή της Βενετοκρατίας.

Κατά την άλωση της πόλης από τους Τούρκους, ο ναός τέθηκε σε αχρηστία μέχρι και το 1735 οπότε, μετά από ενέργειες του τότε μητροπολίτη Γεράσιμου Λετίτζη, στο πατρικό σπίτι του οποίου ανήκε η παλαιά εγκαταλελειμμένη εκκλησία, τελούνται τα εγκαίνια του ανακαινισμένου πια νέου μητροπολιτικού ναού που γίνεται το κέντρο των ορθοδόξων χριστιανών της τουρκοκρατούμενης πόλης.

Ο μικρός ναός του Αγίου Μηνά συνδέεται με μια από τις πλέον φρικιαστικές και αιματηρές στιγμές της ιστορίας της πόλης μας αφού μέσα του τον Ιούνιο του 1821 έσφαξαν οι Τούρκοι το μητροπολίτη, Γεράσιμο Παρδάλη, επισκόπους, ηγούμενους, κληρικούς και απλούς πολίτες που βρέθηκαν στο ναό και στον περίβολό του.

Αξίζει εδώ να αναφερθεί και το θαύμα του 1826 που συνδέεται άμεσα με τον Άγιο Μηνά και την εκκλησία του. Εκείνο το Πάσχα και ενώ εκκλησιάζονταν οι χριστιανοί μέσα στο ναό, οι Τούρκοι αποφάσισαν να τους επιτεθούν και να τους σφάξουν.

Τη στιγμή όμως που ήταν έτοιμοι για την αποτρόπαια αυτή πράξη τους, εμφανίστηκε μπροστά τους ένας αξιωματικός καβαλάρης με γυμνό σπαθί που τους απέτρεψε και τους κατεδίωξε από το ναό. Αυτοί πάλι νομίζοντας ότι πρόκειται για το πρωτοπαλίκαρό τους Αγιάν Αγά έφυγαν φοβισμένοι. Οι χριστιανοί πίστεψαν ότι πρόκειται για θαύμα και ότι ο καβαλάρης ήταν ο ίδιος ο Άγιος Μηνάς που προστάτεψε τους κατοίκους και την πόλη τους.

Ο ναός καταστράφηκε από το μεγάλο σεισμό του 1856 και μετά από ένα χρόνο αρχίζει και πάλι να επισκευάζεται. Στα χρόνια αυτά, δηλαδή στα μέσα του 19ου αιώνα, τοποθετείται καμπάνα για πρώτη φορά στη Μητρόπολη.