Πνευματική παράδοση του Ρεθύμνου

Της Ρίκης Ματαλλιωτάκη

Οι κάτοικοι της αρχαίας Ρίθυμνας ήταν αυτοί  που έδωσαν πρώτοι το στίγμα της πολιτιστικής πορείας της πόλης με τη λατρεία του Απόλλωνα και της Αθηνάς οι οποίοι ως γνωστόν υπήρξαν οι θεοί- προστάτες των Τεχνών και της Σοφίας.

Η πολιτιστική τούτη παράδοση της αρχαίας Ρίθυμνας σίγησε για λίγο κατά τη Α΄ Βυζαντινή περίοδο και την Αραβοκρατία,  αναγεννήθηκε όμως κατά τη περίοδο της Βενετοκρατίας γνωρίζοντας μάλιστα τότε τη πρώτη  μεγάλη ακμή  που  εξακολουθεί να διατηρείται μέχρι σήμερα.

Σπουδαίοι άνθρωποι που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στο μικρό τούτο μέρος του κόσμου,   διακρίθηκαν στα γράμματα, στις τέχνες και στις επιστήμες, πολλοί δε από αυτούς εργάστηκαν και διέπρεψαν στην Ευρώπη:

Ο Μάρκος  Μουσούρος υπήρξε ο μεγαλύτερος φιλόλογος της εποχής του στην Ευρώπη και δάσκαλος πολλών Ουμανιστών μεταξύ των οποίων και ο Έρασμος.

Ο Ζαχαρίας  Καλλέργης  υπήρξε ο ιδρυτής του πρώτου ελληνικού τυπογραφείου στη Ρώμη και ο εκδότης του Μεγάλου Ετυμολογικού το 1499 στο νέο τυπογραφείο του στη Βενετία.

Ο Νικόλαος Βλαστός  συνεργάτης του Ζαχαρία  Καλλέργη, συνέδεσε το όνομα του με την αριστουργηματική έκδοση του Μεγάλου Ετυμολογικού.

Ο Άγγελος  Βεργίτσης ήταν  διάσημος καλλιγράφος αντιγραφέας χειρογράφων στην υπηρεσία του βασιλιά της Γαλλίας.

Ο Φραγκίσκος  Πόρτος, ο σημαντικότερος Έλληνας οπαδός της Μεταρρύθμισης και φίλος του Καλβίνου, τα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του δίδαξε στο πανεπιστήμιο της Γενεύης.

Ο Φραγκίσκος  Μπαρότσης , ένας από τους πιο διακεκριμένους μαθηματικούς της Ευρώπης, αποκατάστησε, εξέδωσε και μετέφρασε,  από τα αρχαία Ελληνικά στα Λατινικά, μαθηματικά κείμενα καθώς επίσης και έργα Γεωμετρίας και Μηχανικής. Συνέγραψε ακόμα μια ογκώδη Κοσμογραφία που τυπώθηκε το 1585  καθώς και μια περιγραφή της Κρήτης από γεωγραφική, αρχαιολογική και ιστορική άποψη.

Ο Δανιήλ  Φουρλάνος,  Ρεθυμνιώτης ιατροφιλόσοφος και φιλόλογος που έζησε το 16^ο αιώνα, ασχολήθηκε με την αποκατάσταση, το σχολιασμό και τη λατινική μετάφραση πολλών έργων του Αριστοτέλη και του Θεόφραστου.

Οι δυο τελευταίοι σοφοί Ρεθυμνιώτες, παρά τα Ιταλικά τους ονόματα, είχαν  άκρως ελληνική συνείδηση και ήταν αληθινοί Κρητολάτρες όπως όντως δείχνουν  οι σωζόμενοι λόγοι, οι  επιστολές και τα επιγράμματα τους.

Πολλοί όμως πνευματικοί άνθρωποι του Ρεθύμνου διακρίθηκαν και στο τόπο της καταγωγής τους τουλάχιστον μέχρι  τη κατάκτηση της πόλης από τους Τούρκους το 1646.

Ο Γεώργιος  Χορτάτσης υπήρξε ο μεγαλύτερος ανανεωτής της γλώσσας και της λογοτεχνίας για την εποχή του, γενάρχης της νεοελληνικής τέχνης του στίχου και της σκηνής και πρώτος εισηγητής και θεμελιωτής του θεάτρου στη Κρήτη.  Τα έργα του Ερωφίλη, Πανώρια και Κατσούρμπος, λαμπρά θεατρικά έργα, παίζονται ακόμα και σήμερα, και μελετώνται όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.

Ο Ιωάννης - Ανδρέας Τρωίλος έγραψε την τραγωδία Ροδολίνος η οποία  τυπώθηκε στη Βενετία το 1647, ένα χρόνο μετά τη κατάκτηση του Ρεθύμνου, και διακρίνεται για την πλούσια  γλώσσα και το πυκνό, περίτεχνο στίχο της.

Από τη μελέτη των παραπάνω έργων προκύπτει ότι η συμβολή του Ρεθύμνου  υπήρξε αποφασιστική στη δημιουργία της Κρητικής λογοτεχνίας αλλά και στη διαμόρφωση του κρητικού ιδιώματος ως καλλιεργημένης γραπτής γλώσσας ενώ  αξίζει να  σημειωθεί πως  το θέατρο στη Κρήτη εμφανίστηκε στη Κρήτη  με έργα εντελώς ώριμα  από γλωσσική και σκηνική άποψη γεγονός που σημαίνει ότι προηγήθηκε μια φάση προπαρασκευής.

Ιστορικά λοιπόν η φάση αυτή  φαίνεται να πραγματοποιήθηκε  στο κύκλο της Ακαδημίας των  Vivi, ενός φιλολογικού συλλόγου,  του παλαιότερου πνευματικό σωματείου στον Ελλαδικό χώρο,  που ιδρύθηκε στο Ρέθυμνο το 1562.

Έτσι εξηγείται πως τριάντα χρόνια αργότερα μετά την ίδρυση της Ακαδημίας των  Vivi, εμφανίστηκαν τα αριστουργήματα  του Γ. Χορτάτση.

Θα κλείσουμε αυτό τον ενδεικτικό κατάλογο των Ρεθύμνιων λογίων της περιόδου της Βενετοκρατίας με την ξακουστή οικογένεια των Μπουνιαλήδων:

Ο Μαρίνος  Τζάνε  Μπουνιαλής   ζούσε στο Ρέθυμνο  μέχρι  το 1646 που το κατέλαβαν οι Τούρκοι,  όμως μετά  τα γεγονότα  έφυγε πρόσφυγας στο Ηράκλειο, μετά  στα Επτάνησα και αργότερα στη Βενετία όπου και πέθανε.

Το έργο του ο Κρητικός Πόλεμος, ένα έμμετρο  πολύστιχο αφήγημα που εξιστορεί με συναρπαστικές λεπτομέρειες την εκστρατεία των Τούρκων για τη κατάληψη της Κρήτης, άρχισε να το γράφει αμέσως μετά τη κατάληψη του νησιού  και το ύφος του  δείχνει καθαρά πόσο φυσικό ήταν για την εποχή εκείνη να εκφράζει κανείς τα πάντα με τη ποίηση.

Ο Εμμανουήλ  Τζάνε  Μπουνιαλής , αδελφός του Μαρίνου, συγγραφέας ιερών ακολουθιών,  ιερέας και αγιογράφος, υπήρξε ο κύριος εκπρόσωπος της Κρητικής ζωγραφικής ο οποίος δημιούργησε ονομαστή σχολή στο νησί.

Και βέβαια  από  τούτο το αφιέρωμα  δεν είναι δυνατόν να παραλειφτεί ο αντιπροσωπευτικότερος σύγχρονος Ρεθυμνιώτης  λόγιος του περασμένου αιώνα Παντελής Πρεβελάκης  του οποίου το συγγραφικό έργο είναι  εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στη Κρήτη και δη  στη γενέτειρα του το Ρέθυμνο.

Έργα του Παντελή Πρεβελάκη είναι: «Ο Κρητικός» «Παντέρμη Κρήτη» «Το Χρονικό μιας Πολιτείας» και άλλα πολλά

Πολύτιμες πληροφορίες για το παρόν κείμενο πάρθηκαν  από το βιβλίο του Μιχάλη Τρούλη «ΡΕΘΥΜΝΟ ΙΣΤΟΡΙΑ- ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ-ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΖΩΗ»