Αραστάς: Ήταν κάποτε μια αγορά που έβρισκες μέσα της και «του πουλιού το γάλα!»

Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Εκεί ακριβώς που υπάρχει σήμερα το ξενοδοχείο «Ελ Γκρέκο», στην αρχή δηλαδή της 1821   υπήρχε κάποτε μια εκκλησία που η κατασκευή  της  ανάγεται  στη  β΄  βυζαντινή  περίοδο. 

Ονομαζόταν Santa   Maria  dei  Miracoli  (θαυματουργή)  ή  Παναγία του Φόρου, ή  Madonina, η Παναγία της Πλατείας, μαρτυρίες γι' αυτήν υπάρχουν από το 1482 ενώ στους  καταλόγους των εκκλησιών του Χάνδακα αναγράφεται άλλοτε ως λατινική και άλλοτε ως ελληνική.

Δυστυχώς στην οθωμανική περίοδο η εκκλησία μετατράπηκε στο τέμενος Ρεϊσούλ Κιουτάμπ Χατζή Χουσεΐν Εφέντη και μεταγενέστερα- μετά την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση της Κρήτης στο ελληνικό κράτος,  και πριν την κατεδάφιση της- ανασκευάστηκε ριζικά και χρησιμοποιήθηκε ως «Αραστάς»  δηλαδή κλειστή αγορά μεταξωτών ειδών, αλλά και πλήθος άλλων εμπορευμάτων-συγκεκριμένα έβρισκες μέσα της και του πουλιού το γάλα-από όπου πήρε το όνομα της ολάκερη η γύρω  περιοχή, γνωστή μέχρι σήμερα σε όλους τους Ηρακλειώτες.

Ας δούμε όμως πώς περιγράφουν τον Αραστά στον αξιόλογο ιστορικό Δημήτρη Σάββα δυο εκλεκτοί Καστρινοί που διέσωσαν πολλά στοιχεία αυτής της πόλης, χάρη στα μοναδικά τους κείμενα, Οι αείμνηστοι Γιάννης Δερμιτζάκης και Μηνάς Βαρδαβάς.

Γράφει λοιπόν ο πρώτος:

«Μέσα σ’ ένα από τούτα τα στενοσόκακα του παλιού Κάστρου και ακριβώς στην πρώτη πάροδο δεξιά ως ετραβούσαμε και πιάναμε το τζαμί στο τσαρσί του Αραστά, στέκονταν ένα παλιό μεγάλο κονάκι που εδώ και χρόνια αντηχούσαν στους οντάδες του οι χαρές και τα γέλια. Σ’ αυτό ακούγονταν οι ανατολίτικοι αμανέδες μαζί με τα τσαρσιά και τα ντέφια που βαρούσανε και τα λαούτα κάθε νύχτα ραμαζανιού και κάθε γιορτής του μπαϊράμι”.

Ο δε Μηνάς συμπληρώνει: “Οι παλιοί Ηρακλειώτες θυμούνται τον Αραστά στην είσοδο του τζαμιού. Όταν χάλασαν την πρόσοψη του τζαμιού, δημιουργήθηκε μια στοά με καμμιά δεκαριά μαγαζάκια”.

… «Στη στοά του Αραστά είχε το καφενείο του ένας Αρμένης Μιχάλης στο όνομα του ή Μιχάλακας. Επίσης εκεί μέσα υπήρχε το καφενείο του Παύλου, το καφέ - ουζερί του Νίκου Σαριδάκη αριστερά στη δυτική είσοδο της στοάς, γνωστός ως Μπομπός. Επίσης η ταβέρνα του Αρίστου, γνωστή για τις νοστιμιές της, τις απλές και ωραίες: ελιές, βρεχτοκούκια, καλό παξιμάδι, όσπρια, κοιλιά κοκκινιστή και ομορφοτηγανισμένη συκωταριά. Πάντα όλα αυτά συνοδευόμενα από καλή ρακή αλλά και εξαιρετικό πεδιαδίτικο συνήθως κρασί! Στη στοά του Αραστά ήταν κι ένα άλλο καφενείο του Αντώνη του Κουμαντάκη όπου εκεί σύχναζαν Τσιγγάνοι οι οποίοι ηταν αρκετοί στην πόλη μας. Λέγεται ότι εκεί σύχναζε και μια τσιγγάνα, Ερασμία στο όνομα, μητέρα του τραγουδιστή Μανόλη Αγγελόπουλου…»

Ο Ναός του Φόρου και μετέπειτα Αραστάς, τούτο το γεμάτο ιστορία μέρος του τόπου μας, στις  18-3-1947.χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο, επειδή όμως είχε κάπως ερειπωθεί αποχαρακτηρίστηκε στις 25-8-1961 και κατεδαφίστηκε το 1963 για να πάρει τη θέση του το σημερινό ξενοδοχείο Ελ Γκρέκο... δυστυχώς.