Κούλες, ή Μέγας Κουλές ή Rocca a Mare ή Castello a Mare: Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης μας!

 

 

Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Η Κρήτη από τη Μινωική ακόμα εποχή δεν είχε τείχη μια και το νησί θεωρείτο ασφαλές και χωρίς αυτά κι η ίδια νοοτροπία επεκράτησε κατά τη Ρωμαϊκή και την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο.

Όταν όμως τον 7ο αιώνα εμφανίστηκαν οι Σαρακηνοί στο Αιγαίο, αυτό άλλαξε και οι Βυζαντινοί άρχισαν να κατασκευάζουν οχυρώσεις στην Κρήτη που όμως δεν αποδείχτηκαν αποτελεσματικές όταν Σαρακηνοί πειρατές από την Ανδαλουσία αποβιβάστηκαν στο νησί, το 824, και πολύ σύντομα το κατέλαβαν ολόκληρο, οχύρωσαν το Ηράκλειο με τείχος και τάφρο και το κατέστησαν κέντρο των πειρατικών τους επιδρομών.

Μετά από πολλές προσπάθειες οι Βυζαντινοί επανέκτησαν τον Χάνδακα το 961 με τον Νικηφόρο Φωκά, μετά από 250 χρόνια όμως το Ηράκλειο κατακτιέται ξανά από τους Γενουάτες και λίγα χρόνια αργότερα από τους Ενετούς.

Αναφορά για πύργο στην είσοδο του λιμανιού γίνεται στην β’ Βυζαντινή περίοδο (10ος-13ος) ως Castellum Comunis, οι Ενετοί ωστόσο όταν κατέλαβαν το νησί, έφτιαξαν νέα επιβλητικά τείχη και ο Χάνδακας ονομάστηκε Μεγάλο Κάστρο. Για τη μεγαλύτερη ασφάλεια του λιμανιού, κατασκεύασαν το φρούριο Rocca al Mare, δηλαδή το Φρούριο της Θάλασσας το οποίο ήταν αρχικά ο μικρός πύργος που υπήρχε στη θέση του σημερινού φρουρίου.

Κι αυτό όμως οι Βενετοί δεν το έκριναν άκρως αποτελεσματικό κι έτσι το 1462 η Γερουσία της Βενετίας εγκρίνει ένα ευρύ πρόγραμμα οχύρωσης της πόλης, που θα προστάτευε το Ηράκλειο και τους βούργους (τα προάστια του) με τα πρότυπα της νέας οχυρωματικής αρχιτεκτονικής με τους προμαχώνες.

 Στα πλαίσια αυτού του προγράμματος η Γερουσία της Βενετίας το 1462 ενέκρινε ένα ευρύ πρόγραμμα οχύρωσης της πόλης, που θα προστάτευε το Ηράκλειο και τους βούργους (προάστια του) με τη νέα οχύρωση θα ακολουθούσε τα πρότυπα της νέας οχυρωματικής αρχιτεκτονικής με τους προμαχώνες. Στα πλαίσια αυτού του προγράμματος το 1523 κατεδαφίστηκε ο πύργος του λιμανιού και αντικαταστάθηκε με το φρούριο Κούλες, που σώζεται μέχρι σήμερα.

 

Η κατασκευή της νέας οχύρωσης κράτησε μέχρι το 1540 και κατά την Ενετοκρατία το φρούριο ήταν γνωστό με τα ονόματα Rocca a Mare ή Castello a Mare, δηλαδή φρούριο στη θάλασσα ενώ η σύγχρονη ονομασία προέρχεται από την τούρκικη ονομασία Su Kulesi (φρούριο του νερού).

Επί Τουρκοκρατίας ο Κούλες δεν δέχτηκε ιδιαίτερες παρεμβάσεις εκτός από την προσθήκη κτιστών επάλξεων με θέσεις τουφεκιοφόρων και κανονιών μια κι οι  Τούρκοι έκτισαν μικρότερο φρούριο απέναντι από τον Κούλε από την πλευρά της στεριάς, τον Μικρό Κούλε (Κιουτσούκ Σου Καλεσιντέ). 

Δυστυχώς το μνημείο αυτό μαζί με τμήματα των ενετικών νεωρίων κατεδαφίστηκε το 1936 για χάρη της ανάπτυξης της πόλης.