Η εικόνα του Μεγαλόκαστρου στα χρόνια της Ενετοκρατίας όπως μας την άφησε ο Λόγιος Σπυρίδων Ζαμπέλης

 

Γράφει η Ρίκη Ματαλλιωτάκη

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πως ήταν η πόλης του Ηρακλείου το Μεσαίωνα; Τότε δηλαδή που στην πόλη μας κυριαρχούσε η «ευγενική σκλαβιά των ιπποτών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας των Βενετών;» Γιατί βέβαια οι Ενετοί μπορεί να μην ήταν Τούρκοι, δεν έπαψαν όμως ούτε ένα λεπτό να είναι κατακτητές και να φέρονται σαν κατακτητές… και μια κατακτημένη πόλη δεν μπορεί παρά να είναι μια μαύρη πόλη!

Μια πόλη που δεν αναπνέει αέρα, που στερείτε ήλιου, κι ότι στερείται ήλιου καταντά μαύρο και άραχλο.

Μα τέλος πάντων, το θέμα μας δεν είναι τώρα αυτό, το θέμα μας είναι το πώς ήταν η πόλη μας εκείνα τα χρόνια… γιατί φυσικά, όση φαντασία κι αν διαθέτει κανείς το μυαλό του δεν είναι δυνατόν να γεννήσει τις λεπτομέρειες πεντακοσίων χρόνων πριν.

Έπεσε όμως στα χέρια μου το περίφημο βιβλίο του Σπυρίδωνος Ζαμπελίου «ΚΡΗΤΙΚΟΊ ΓΑΜΟΙ» και μέσα στις πολύτιμες σελίδες του ανακάλυψα εκπληκτικές λεπτομέρειες για την αγαπημένη πόλη την περίοδο της Ενετοκρατίας στο νησί μας και ευχαρίστως τις μοιράζομαι μαζί σας… τελικά δεν έχουν άδικο αυτοί που λένε πως το μεγαλύτερο θησαυρό που μπορεί να αποκτήσει ένας άνθρωπος θα τον ανασύρει μονάχα μέσα από το βιβλία… αλλά κι αυτό πάλι είναι ένα άλλο θέμα

Ας επικεντρωθούμε στο τωρινό θέμα μας κι ας αρχίσουμε να διαβάζουμε:

«Η πρωτεύουσα του ρηγάτου της Ενετικής κτήσης ούτε μεγάλο τόπο πιάνει ούτε πολλούς κατοίκους έχει, ούτε παρουσιάζεται τόσο μαγευτική. Με την πρώτη ματιά οι ηγεμονικές της αξιώσεις είναι αντίθετες μπρος στην μέτρια εμφάνιση της. Δημιούργημα βαρβαρικό, που θεμελιώθηκε στην σκλαβιά κι από τότε κρατήθηκε σκλαβωμένο και πορεύτηκε στην Αναγέννηση σκλαβωμένο, διατηρούσε ως τα μέσα του δέκατου έκτου αιώνα την αγέλαστη φυσιογνωμία, τη μεσαιωνική κατσουφιά μιας κάποιας δευτερεύουσας ιταλικής πολιτείας. Ο πληθυσμός της από Έλληνες, Ιταλούς, Εβραίους, και άλλους προσωρινούς κατοίκους ήτανε τότε περίπου είκοσι χιλιάδες ψυχές.

Εκείνα τα χρόνια ένα τρομερό στεφάνι από πύργους, επάλξεις, προμαχώνες, δρεπανόσχημες οχυρώσεις-στεφάνια αγκαθένιο- έζωναν το βασιλικό της μέτωπο, παραμόρφωνε την όψη της, συμπίεζε τα πνευμόνια της. Διέθετε βέβαια ευρύχωρες πλατείες και «Πεδίον του Άρεως» και πλατανόφυτους χώρους, για να παίρνει που και που καμιά ανάσα. Η αλήθεια είναι πάλι πως και τα οικοδομήματα της ήταν ευπρεπισμένα. Ως κυβερνητική έδρα είχε να επιδείξει μεγαλόπρεπα αρχοντικά, δημόσια καταστήματα, καλοκτισμένες εκκλησίες, στρατώνες, κρήνες κοσμημένες με αρχαία αγάλματα, και άλλα αξιόλογα κτίρια.

Μα από τη μια η κακογουστιά της αρχιτεκτονικής, τ’ ανήλιαγα και μουχλιασμένα στενορήματα,  η καταμαυρισμένη θωριά των σπιτιών, ο ασταμάτητος πάταγος του καλαφατίσματος στο μουράγιο και ο τροχός των αλυσίδων που ‘βγαινε απ’ τα μπουντρούμια, από την άλλη η Εβραική -κεντρικό χαμερπομάγαζο* -του ρηγάτο, σιχαμερό καταγώγι κάθε βρωμιάς, το καχύποπτο και ανακριτικό βλέμμα των περιπόλων και τις ενοχλητικές κραυγές των φρουρών στα μεσοπύργια και τη στερεότυπη σκυθρωπότητα των κατοίκων, κάνανε κάπως δυσάρεστη την παραμονή του επισκέπτη στην πρωτεύουσα.

Λεγόταν πως εκτός από μερικούς κουκουλοφόρους φραγκοκαλόγερους και κάμποσους διαβατάρηδες ιεραπόστολους, λιγοστοί ήταν οι ξένοι που την επισκέπτονταν. Εξαιτίας της μεγάλης δυσκολίας με την οποία η κυβέρνηση χορηγούσε άδεια παραμονής στους περιηγητές, τα παραπάνω φρούρια απομόνωναν την πρωτεύσουσα σαν σινικά τείχη.

Βάλε τώρα μέσα σε όλα αυτά το λιγοστό πηγαδίσιο * νερό, την βουρκίλα του λιμανιού στο κατακαλόκαιρο, τα ασταμάτητο λυσσοκοπάνισμα της θάλασσας στους ογκόλιθους της προκυμαίας, τέλος τα όχι και πάντα καλόχαρα μα καλόκαρπα περίχωρα και σίγουρα θα σου έρθει στο μυαλό η εικόνα του Μεγαλόκαστρου στα χρόνια της Ενετοκρατίας.

 

1Εννοεί τις τοκογλυφικές δραστηριότητες των Εβραίων

2 Πηγαίο ύδωρ, το νερό που αναβλύζει από τις πηγές