ΚΝΩΣΟΣ : Παιχνίδι ανάμεσα στη φαντασία και στη πραγματικότητα

 

Της Ρίκης Ματαλλιωτάκη

Έχει υπολογιστεί ότι κατά την θερινή περίοδο, από δύο έως τρεις χιλιάδες άτομα περίπου επισκέπτονται καθημερινά το ανάκτορο της Κνωσού γεγονός που καθιστά τον αρχαιολογικό τούτο χώρο ένα από τους πιο δημοφιλείς της Ελλάδος!

Η προτίμηση αυτή καθώς και η «τουριστική βιομηχανία» που έχει αναπτυχθεί γύρω από τη Κνωσό, οφείλεται αφ΄ ενός στη μεγάλη αρχαιολογική και ιστορική σημασία της κι αφετέρου στις εκτεταμένες σε κλίμακα αναστηλώσεις του ανακτόρου στις οποίες προχώρησε ο σερ Άρθουρ Έβανς για να για να υλοποιήσει την εικόνα που είχε σχηματίσει ο ίδιος για τον κόσμο του Μίνωα και της Αριάδνης.

Οι αναστηλώσεις αυτές λοιπόν, πρωτόγνωρες ακόμα και για την εποχή του, βοηθούν βέβαια σε μεγάλο βαθμό τον επισκέπτη να ταξιδεύσει πίσω στο παρελθόν όμως το θέμα τίθεται στο πόσο ασφαλές τελικά είναι το ταξίδι αυτό;Ποια είναι τα όρια ανάμεσα στο τι πραγματικά έχει βρεθεί και στο τι έχει ανασυντεθεί;Στα παραπάνω ερωτήματα απαντά ο Κωστής Χρηστάκης, Δρ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Bristol.

 

Όταν επισκέφτηκα για πρώτη φορά το ανάκτορο της Κνωσού μου γεννήθηκε αυτόματα η απορία τι από όλα όσα έβλεπα υπήρχε κάποτε στην πραγματικότητα και τι ήταν δημιούργημα φαντασίας;

 

Την ίδια απορία με εσάς έχουν σχεδόν όλοι οι επισκέπτες του ανακτόρου κι αυτό είναι ένα ερώτημα πολύ δύσκολο να απαντηθεί καθώς οι πληροφορίες που έχουμε δεν μας επιτρέπουν πάντα να συνθέσουμε πλήρως την ανασκαφική εικόνα και να διαπιστώσουμε το κατά πόσο οι ανακατασκευές στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα. Είναι λοιπόν πολύ δύσκολο να διαχωριστούν τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και την δημιουργική φαντασία την οποία ο Έβανς διέθετε σε μεγάλο βαθμό.

Ορισμένες επεμβάσεις ασφαλώς φαίνεται να είναι αξιόπιστες μια κι ας μην ξεχνάμε οτι έγιναν με την καθοδήγηση έμπειρων αρχιτεκτόνων, κάποιες άλλες όμως, κι αναφέρω χαρακτηριστικά την περίπτωση της Βόρειας Εισόδου του ανακτόρου, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα αφού είναι καθαρά προϊόντα φαντασίας.

Εν τούτοις θεωρώ ότι έστω κι έτσι οι ανακατασκευές βοήθησαν όχι μόνο στην διατήρηση σημαντικών τμημάτων του ανακτόρου αλλά τον επισκέπτη να καταλάβει καλύτερα το ανάκτορο κάτι που νομίζω δεν θα συνέβαινε σε διαφορετικές περιπτώσεις.

Εν μέρη δεν θα διαφωνήσω με την άποψη σας, σίγουρα οι ανακατασκευές συνέβαλαν σωτήρια στην διατήρηση πολλών τμημάτων του ανακτόρου και για του λόγου το αληθές αρκεί η σύγκριση ανάμεσα στον καλό βαθμό διατήρησης του στεγασμένου τμήματος των Δυτικών Αποθηκών και στην τραγική κατάσταση διατήρησης του αστέγαστου. Στο πρώτο νομίζεις πως ακούς τα βήματα του Μινωίτη που γέμιζε τα πιθάρια με το πλούτο της Κρητικής γης ενώ βλέποντας το δεύτερο μόνο να λυπηθείς μπορείς

Οι επεμβάσεις όμως αυτές, και εδώ πιστεύω ότι εντοπίζεται το ουσιαστικότερο πρόβλημα, δημιούργησαν μια εικόνα που πάγωσε στη πορεία του χρόνου μια και παρουσιάζουν την εικόνα που είχε ο Έβανς για την Κνωσό και όχι αυτό που ίσως να ήταν πραγματικά η Κνωσός κι έτσι δημιουργήθηκε ένα τσιμεντένιο όραμα ,με πολλά στοιχεία από την Art Deco και Art Nouveau αρχιτεκτονική, που δυστυχώς πια είναι μη αναστρέψιμο. Ο Έβανς επέβαλε μια αισθητική που επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει πολλούς αρχαιολόγους και είναι δύσκολο πλέον να ξεφύγουμε απ’ αυτή. Μας στέρησε την δυνατότητα να προσεγγίσουμε το ανάκτορο από μια διαφορετική οπτική γωνία και να διαμορφώσουμε την δική μας προσωπική άποψη.

Δηλαδή ο Έβανς έπλασε ένα παραμύθι;

Είδε κάτι που δεν υπήρχε;Δεν θα το έθετα ακριβώς έτσι γιατί σίγουρα όταν έκανε τις αποκαταστάσεις του ανακτόρου αλλά και όταν διατύπωνε τις απόψεις του για τον Μινωικό πολιτισμό πίστευε ότι ήταν αντικειμενικός, και σε πάρα πολλά σημεία ήταν πράγματι.  Για να καταλάβουμε όμως το έργο του Έβανς πρέπει πρώτα να προσεγγίσουμε την προσωπικότητα του μια κι ένα πανεπιστημιακό εγχειρίδιο ιστορίας προτρέπει τους φοιτητές πριν μελετήσουν τα γεγονότα να μελετήσουν κατ΄ αρχήν τους ιστορικούς, οπότε κάπως έτσι θα πρέπει να κάνουμε κριτική και στο έργο αυτού του ανθρώπου.  Ο Σερ Αρθουρ Έβανς λοιπόν, ο άνθρωπος που ακολουθώντας τα χνάρια του πρώτου ανασκαφέα της Κνωσού Μίνωα Καλοκαιρινού, έφερε στο φως όχι μόνο ένα ανάκτορο αλλά και ένα άγνωστο ως τότε πολιτισμό, ήταν γόνος βικτοριανής, μεγαλοαστικής οικογένειας που σημαίνει ότι με βάση τις ιδεολογικές και πολιτικές πεποιθήσεις της εποχής του, τέλη 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, είδε την Κρήτη της 2ης χιλιετίας π. Χ.

Όπως δε χαρακτηριστικά είχε παρατηρήσει η αδελφή του και βιογράφος του, «ανακάλυψε ένα πολιτισμό του γούστου του ο οποίος είχε δημιουργήσει μια τέχνη λαμπρή σε χρώμα και μορφή, είχε αίσθηση αριστοκρατική και λεπτή και βρισκόταν σε μια ηλιόλουστη και όμορφη μεσογειακή χώρα…»

Για τον Εβανς η Μινωική κοινωνία ήταν μια κοινωνία χαρούμενων και ειρηνικών ανθρώπων όπου πρίγκιπες μάζευαν κρόκους και κυρίες με παριζιάνικο μακιγιάζ έδειχνα φιλάρεσκα τα γυμνά τους στήθη, όμως αναρωτιέμαι:Είναι άραγε ποτέ δυνατόν να υπήρξε ή να υπάρξει μια τέτοια ονειρική κοινωνία;

Προφανώς μόνο στα παραμύθια.Δεν θα το έλεγα, καμιά φορά ξέρετε κι αυτός ακόμα και ο κόσμος των παραμυθιών μπορεί να είναι πολύ σκληρός αφού ονειρικά πλασμένη ούτε κατ΄ ιδέαν δε μπορεί να είναι μια κοινωνία…

Παντού, και κυρίως σε σύνθετες κοινωνίες όπως αυτή της Μινωικής Κρήτης, υπάρχουν πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές αλλά και ιδεολογικές αντιθέσεις και οι αντιθέσεις ως γνωστόν δημιουργούν έντονες αντιπαραθέσεις.Για παράδειγμα η καταστροφή της Μινωικής Κρήτης το 1425 π.Χ, καταστροφή που καμία σχέση δεν έχει με την ηφαιστική έκρηξη της Θήρας όπως ευρέως πιστεύεται αφού η έκρηξη αυτή έγινε περίπου 100 χρόνια πιο πριν, ίσως να οφείλεται σε ενδοκοινοτικές έριδες.

Ας μην ξεχνάμε ακόμα ότι οι ενδείξεις για ανθρωποθυσίες και τελετουργικό κανιβαλισμό που έχουμε κάθε άλλο παρά εναρμονίζονται με την υποτιθέμενα ειρηνική, Μινωική Κρήτη.

Ναι αλλά στις τοιχογραφίες παρουσιάζεται ένας ειδυλλιακός κόσμος πλούτου και ευημερίας όπως επίσης και τα εκθέματα στα Κρητικά μουσεία συνηγορούν με την άποψη αυτή. Εσείς λοιπόν διατυπώνεται αμφιβολίες ως προς την συγκεκριμένη εικόνα ;

Οι τοιχογραφίες αλλά και τα περισσότερα μουσειακά εκθέματα είναι αντικείμενα που προέρχονται από τα ανάκτορα, τους πλούσιους τάφους και τα ιερά άρα μας δίνουν πληροφορίες μονάχα για το επίπεδο διαβίωσης της ανακτορικής τάξης και όχι για την ζωή των απλών ανθρώπων

Στις προσθήκες των μουσείων εκτίθενται ως επί το πλείστον ωραία αντικείμενα κι ο κόσμος θαυμάζει το ωραίο και λατρεύει τον χρυσό. Τα πιο απλά αντικείμενα παραμένουν συνήθως πίσω από τις «βιτρίνες» και η πραγματικότητα είναι πως ανέκαθεν πολύ λίγα ξέρουμε για τη ζωή των απλών ανθρώπων οπότε ας μη κάνουμε λοιπόν τέτοιες γενικεύσεις…Εξάλλου τα έργα τέχνης δεν αντικατοπτρίζουν πάντα τη πραγματικότητα κι ας λάβουμε υπ’ όψη τις προθέσεις του καλλιτέχνη, το κατά πόσο δηλαδή επιθυμούσε να παρουσιάσει τον κόσμο του πιστά, να τον εξιδανικεύσει ή ακόμα και να τον προσεγγίσει αλληγορικά…