O εξισλαμισμένος Έλληνας πασάς Ισμαήλ Φερίκ Πασάς και η μάχη του Λασιθίου- Η σύγκρουση δύο αδελφών

 

Επιμέλεια κειμένου Ρίκη Ματαλλιωτακη

Τον Φεβρουάριο του 2018, όλοι οι Τούρκοι πολίτες ενημερώθηκαν από επίσημη κυβερνητική ιστοσελίδα, για τις πραγματικές γενεαλογικές τους καταβολές. Πολλοί για πρώτη φορά αντιλήφθηκαν ότι οι οικογένειές τους ήταν θύματα του οθωμανικού πολιτισμικού απανθρωπισμού, δηλαδή του εξισλαμισμού και της τουρκοποίησης. Αυτό είχε ξεκινήσει αιώνες πριν και είχε δημιουργήσει μυριάδες θυμάτων και ενδοοικογενειακών συγκρούσεων, όπως αυτή που κορυφώθηκε κατά τη Μάχη του Λασιθίου και θα περιγραφεί στη συνέχεια.

Η Μάχη του Λασιθίου έλαβε χώρα από 20 έως 30 Μαΐου του 1867 με το παλαιό Ιουλιανό ημερολόγιο που ίσχυε τότε, ενώ αντιστοιχεί από 03 έως 13 Ιουνίου με το νέο Γρηγοριανό που καθιερώθηκε στην Ελλάδα το έτος 1923. Η επέτειος της μάχης εορτάζεται την τελευταία Κυριακή του Μαΐου. Στη μάχη αυτή, το επιτιθέμενο στράτευμα ήταν μικτό, αποτελούμενο αφενός από το τουρκικό ασκέρι με αρχηγό και έχοντα το γενικό πρόσταγμα Ομέρ Πασά, αφετέρου από το αιγυπτιακό ασκέρι με αρχηγό τον Ισμαήλ Φερίκ Πασά. Ο τίτλος Φερίκ σημαίνει Υποστράτηγος ή Μέραρχος.

Σημαντικό γεγονός ήταν ότι και οι δύο αρχηγοί δεν ήταν ούτε Τούρκοι, ούτε Οθωμανοί εκ καταγωγής. Ο μεν Ομέρ Πασάς ήταν εξισλαμισμένος και εκτουρκισμένος Σερβο-Κροάτης που ως χριστιανός είχε το όνομα Μιχάλης, ο δε Ισμαήλ Φερίκ Πασάς ήταν εκτουρκισμένος και εξισλαμισμένος Έλληνας που είχε το όνομα Μανώλης, με καταγωγή από το Οροπέδιο Λασιθίου της ανατολικής Κρήτης.

Το μικτό αυτό τουρκο-αιγυπτιακό στράτευμα αριθμούσε περίπου 25.000 εκ των οποίων οι 3.000 ήταν ιππείς. Ήταν έμπειρο, ετοιμοπόλεμο και ήταν το ίδιο που είχε πολεμήσει στο Αρκάδι έξι μήνες νωρίτερα. Είχε δε ενισχυθεί από τις φρουρές άλλων περιοχών της κεντρικής και δυτικής Κρήτης όπου ήδη είχε καταπνιγεί η επανάσταση.

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στο οροπέδιο Λασιθίου και συγκεκριμένα στις 23 Μαΐου 1867 έχασε τη ζωή του ο αρχηγός του αιγυπτιακού στρατεύματος ο Ισμαήλ Φερίκ Πασάς. Επισήμως, σύμφωνα με την «έκθεση πεπραγμένων» του αρχιστράτηγου Ομέρ Πασά, πέθανε λίγες μέρες αργότερα από μόλυνση που του προξένησε εχθρικό βόλι.

Κηδεύτηκε με τιμές, έχοντας τον τίτλο του υπουργού Στρατιωτικών της Αιγύπτου. Η προτομή του υπάρχει σήμερα στο Στρατιωτικό Μουσείο του Καΐρου και είχε ανεγερθεί κενοτάφιο προς τιμή του στο μουσουλμανικό νεκροταφείο επισήμων προσώπων στο Χιουνκιάρ Τζαμί του Ηρακλείου της Κρήτης, εκεί που σήμερα είναι το αρχαιολογικό Μουσείο.

Υπάρχουν βέβαια και δύο άλλες πιθανές εκδοχές για το θάνατο του Ισμαήλ Φερίκ Πασά. Αυτές έχουν σχέση με την καταγωγή του που ήταν, όπως προαναφέρθηκε, το χωριό Ψυχρό του οροπεδίου Λασιθίου. Κατά τη μία εκδοχή, αυτοκτόνησε όταν είδε το χωριό που γεννήθηκε και μεγάλωσε μέχρι 13 χρονών, να καίγεται και οι κάτοικοι να σφαγιάζονται.

Η άλλη εκδοχή είναι ότι δολοφονήθηκε με εντολή του αρχιστρατήγου Ομέρ Πασά, επειδή δεν φερόταν αρκετά σκληρά στους ντόπιους κατοίκους και ο Τούρκος αρχιστράτηγος φοβήθηκε ότι πιθανόν θα επηρεαστεί το ηθικό του στρατεύματος και η εξέλιξη της όλης επιχείρησης στο Οροπέδιο Λασιθίου και στην Κρήτη γενικότερα.

Ο εξισλαμισμένος αδελφός

Γεννήθηκε ως Εμμανουήλ στη Κρήτη, στο χωριό Ψυχρό Λασιθίου του σημερινού Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου, το έτος 1809, ή κατ' άλλους 1817. Ήταν γιος του ιερέα Φραγκιά (Φραγκίσκου) Παπαδάκη Το 1823, κατά την τότε επιδρομή του τουρκικού στρατού ο πατέρας του και η μητέρα του σφαγιάστηκαν. Τα τρία τέκνα τους Αντώνιος, Εμμανουήλ και Ιωάννης (ή Ανδρέας) μεταφέρθηκαν αιχμάλωτοι στην Κωνσταντινούπολη. Κατ' άλλη πηγή τα παιδιά μεταφέρθηκαν στην Αλεξάνδρεια όπου παραδόθηκαν στην αυλή του Χεδίβη (= αντιβασιλέα) Μεχμέτ Αλή Πασά ο οποίος και φρόντισε για τον εξισλαμισμό και την ανατροφή τους. Όμως, ο αδελφός του Αντώνιος δραπέτευσε και βρέθηκε στην Οδησσό το 1829, όπου και ασχολήθηκε με το εμπόριο, ενώ στη συνέχεια μετέβη στην Αθήνα, το 1848, όπου και μεγαλούργησε. Είναι ο γνωστός Αντώνιος Παπαδάκης (ευεργέτης), του τότε Οθωνείου Πανεπιστημίου Αθηνών που φέρεται σήμερα με το όνομα Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Σταδιοδρομία

Ο Ισμαήλ παραμένοντας στην Αίγυπτο σπούδασε στη στρατιωτική σχολή όπου και διέπρεψε ως στρατιωτικός σε διάφορους πολέμους. Κατά την εκστρατεία της Αιγύπτου στη Συρία το 1859 προήχθη σε στρατηγό «Φερίκ», εξ ου και το προσδιοριστικό του ονόματός του. Στη συνέχεια ανέλαβε διάφορα υπουργήματα μέχρι που έγινε Υπουργός Άμυνας της Αιγύπτου. Ο άλλος αδελφός, ο Ανδρέας, έγινε αρχηγός χωροφυλακής στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Το 1867, ο Ισμαήλ τέθηκε επικεφαλής όλου του αιγυπτιακού στρατού όπου και στάλθηκε από τον Χεδίφη Ισμαήλ προς ενίσχυση του τουρκικού στρατού στη Κρήτη προς κατάπνιξη της κρητικής επανάστασης που είχε εκδηλωθεί.

Τραγικό τέλος

Ο Ισμαήλ πασάς Παπαδάκις έφτασε στην Κρήτη και μετά από μία σειρά μαχών στη γενέτειρά του, το Οροπέδιο Λασιθίου, όπου στη μάχη που δόθηκε εκεί στις 26 Μαΐου του 1867, είχε άγριο τέλος για το οποίο υπάρχουν τρεις εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, τραυματίσθηκε θανάσιμα και παρά τις προσπάθειες των γιατρών του επιτελείου του, που τον είχαν μεταφέρει στο Καστέλι Πεδιάδας, μετά από λίγες ημέρες υπέκυψε στα τραύματά του. Η δεύτερη εκδοχή αναφέρει πως δολοφονήθηκε από τον Ούγγρο εξωμότη και Τούρκο στρατηγό Ομέρ Πασά, δηλητηριάζοντάς τον, όταν αποκάλυψε την ελληνική καταγωγή του. Κατά την τρίτη εκδοχή, ο ίδιος αποφάσισε να δώσει τέλος στη ζωή του, αυτοκτονώντας με δηλητήριο.

Η σορός του μεταφέρθηκε με ιδιαίτερες τιμές στην Αλεξάνδρεια όπου και ετάφη, ενώ προς τιμή του ο Χεδίβης ανέγειρε ανδριάντα του.

Αδελφός εναντίον αδελφού

Σχετικά με την οθωμανική πρακτική, η μάχη του Λασιθίου είναι ίσως μοναδική περίπτωση στον κόσμο, διότι μέσα από αυτή συγκρούστηκαν δύο αδέλφια. Το ένα ήταν ο Αντώνιος Φ. Παπαδάκης, μέγας ευεργέτης του Οθώνειου Πανεπιστημίου Αθηνών, που αργότερα μετονομάστηκε σε Καποδιστριακό. Ο άλλος ήταν ο επικεφαλής του αιγυπτιακού στρατού ο Ισμαήλ Φερίκ Πασάς. Ο τίτλος Φερίκ είναι στρατιωτικός βαθμός αντίστοιχος του Μέραρχου. Ο Ισμαήλ ήταν ο Εμμανουήλ Φ. Παπαδάκης που είχε εξισλαμιστεί όταν πουλήθηκε σκλάβος στην Αίγυπτο.

Τα δύο αδέλφια αναφέρεται ότι είχαν αλληλογραφία πριν από την έναρξη της επανάστασης το 1866. Επίσης αναφέρεται ότι ο Αντώνης Παπαδάκης είχε στείλει τον συγγενή του Αντώνη Καμπάνη, για να πείσει το Ισμαήλ Φερίκ να επιστρέψει στην Ελλάδα. Όπως αποδείχτηκε αργότερα από τα γεγονότα, οι σχεδιασμοί των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής ήταν διαφορετικοί και τα δύο αδέλφια δεν συναντήθηκαν σε αυτή τη ζωή.

Η ιστορία των δύο αυτών αδελφών που πουλήθηκαν ως σκλάβοι το 1823, είναι ένα χαρακτηριστικό οικογενειακό δράμα που προξένησε η οθωμανική θηριωδία και πρακτική, που αφορά την πώληση ως σκλάβων και του βίαιου εξισλαμισμού των Ορθόδοξων Χριστιανών. Ο Αντώνης Φ. Παπαδάκης που υποστήριζε εμπράκτως την Κρητική επανάσταση με χρήματα και όπλα, φέρεται να δήλωσε όταν έμαθε για το θάνατο του Ισμαήλ Φερίκ: «με τα όπλα που έστειλα στην Κρήτη, σκοτώθηκε ο αδελφός μου».